Dinh Dưỡng Cho Bé Mắc Hội Chứng Hậu Covid - 19

DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI MẮC HỘI CHỨNG HẬU COVID-19

Hội chứng hậu COVID-19 (COVID) hay các di chứng sau bệnh COVID là một vấn đề sức khỏe mới, xuất hiện sau khi bệnh COVID. Hội chứng trên có một đặc trưng quan trọng là mất khối lượng không mỡ, đặc biệt là cơ xương, gây suy giảm và rối loạn các chức năng của cơ thể làm giảm chất lượng của cuộc sống kéo dài. Việc  tăng cường chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, giàu protein và các chất dinh dưỡng có khả năng giúp tăng cường hệ miễn dịch và chống oxy hóa, tái tạo các mô bị tổn thương để thúc đẩy quá nhanh trình phục hồi có một vai trò đặc biệt quan trọng.

Hội chứng hậu COVID có thể bao gồm một loạt các vấn đề sức khỏe tiếp diễn; hội chứng này có thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng hoặc hàng năm, thường được thấy ở những người mắc bệnh COVID nghiêm trọng, nhưng bất kỳ ai đã bị nhiễm vi-rút gây ra COVID đều có thể gặp phải hội chứng hậu COVID, ngay cả những người bị bệnh nhẹ hoặc không có triệu chứng do COVID. Trong một số trường hợp, một người gặp phải hội chứng hậu COVID có thể không có kết quả xét nghiệm dương tính với vi-rút hay không biết rằng mình bị lây nhiễm. Theo Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (US. CDC) và một số nghiên cứu. Người mắc hội chứng Hậu COVID thường có các biểu hiện như sau:

• Triệu chứng chung: suy nhược, mệt mỏi, chóng mặt. 
• Hô hấp: ho, khó thở hay hụt hơi nhất là khi gắng sức. 
• Tuần hoàn: tim đập nhanh hay đánh trống ngực.
• Giác quan: suy giảm cảm giác vị giác và khứu giác, giật cơ mắt.
• Thần kinh: đau đẩu, mất ngủ, hay quên.
• Tiêu hóa: biếng ăn, giảm ăn, ăn mất ngon, đau bụng, sôi ruột, tiêu chảy.
• Tình trạng dinh dưỡng: sụt cân, gầy đi rõ.
• Cơ xương: Đau nhức cơ hay khớp.
• Các triệu chứng khác: da xanh, thô ráp, rụng tóc, bạc tóc, già nhanh, tê bì, phát ban, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt…

CHẾ ĐỘ DINH DƯỠNG PHỤC HỒI SỨC KHỎE CHO NGƯỜI HẬU COVID-19 

1. VỀ NĂNG LƯỢNG: 

cần cung cấp đầy đủ năng lượng theo tình trạng bệnh, khả năng dung nạp và cường độ lao động. Chế độ ăn cho người mắc hội chứng hậu COVID-19 nên được tăng cường protein nên cơ cấu các chất sinh năng lượng nên có tỉ lệ Protein cao, chiếm 15-20% nhu cầu năng lượng đề tái tạo các mô bị tổn thương. Hai chất sinh năng lượng là lipid: 20-25% và glucid: 55-60% trong khẩu phần.

1) CHẤT ĐẠM (PROTEIN): 

protein được cấu tạo bởi các acid amin, là chất tạo hình, giúp cơ thể phục hồi các tổn thương mô tế bào và tạo kháng thể sau khi vừa khỏi COVID-19. Nên chọn protein có giá trị sinh học cao và cung cấp các acid amin thiết yếu như cá ngừ, cá hồi, cá mòi, gà, trứng; thực vật như đậu nành, đậu phộng, hạt điều, tảo spirulina.

2) CHẤT BÉO (LIPID): 

là chất vừa tạo hình vừa sinh năng lượng như dầu, mỡ, bơ, các hạt có dầu như đậu phộng, mè, hạt điều, hạt óc chó, hạt macca. 

3) CHẤT BỘT ĐƯỜNG (GLUCID hay CARBOHYDRAT): 

là chất sinh năng lượng chính, giúp tiết kiệm protein, có nhiều trong lương thực, ngũ cốc, các loại đường, trái cây. Chọn các chất có chỉ số đường huyết thấp.

2. CÁC CHẤT CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG: 

vitamin và chất khoáng là các chất có vai trò rất quan trọng trong chuyển hóa năng lượng, tăng cường sức đề kháng. 

1) CÁC VITAMIN

• VITAMIN B1 giúp chuyển hóa chất bột đường thành năng lượng, là một vitamin quan trọng nhất đối với sức khỏe, có chức năng chuyển hóa chất bột đường thành năng lượng. Khi thiếu sẽ làm kém tập trung, chú ý. 

• VITAMIN PP có vai trò hết sức quan trọng tác động trong quá trình chuyển hóa glucid, acid béo, acid amin, tạo năng lượng cho quá trình hô hấp tế bào. 

• VITAMIN B6 tham gia vào quá trình tổng hợp các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin và dopamin, tạo tế bào máu, giúp ổn định thần kinh. Các loại vitamin nhóm B trên đều có trong ngũ cốc nguyên hạt như gạo, nếp. 

• VITAMIN C có vai trò chống oxy hóa mạnh, tham gia tổng hợp collagen, tăng cường hệ miễn dịch, có nhiều trong rau và trái cây tươi.

• VITAMIN D. Các nghiên cứu gần đây cho thấy vitamin D giúp chống xơ hóa, chống viêm và điều hòa miễn dịch (Jin CN, 2018). Vitamin D rất quan trọng để giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp trên và đóng một vai trò trong sức khỏe biểu mô phổi (Forrest KY, 2011). Thiếu vitamin D và selen ở bệnh nhân COVID suy hô hấp (Jae Hyoung Im, 2020). Tình trạng thiếu vitamin D với tỉ lệ rất cao trên người bệnh COVID rất cần được quan tâm can thiệp nhất là những người nhiễm COVID nặng và nằm lâu. 80% vitamin D được tạo ra từ tiền vitamin D dưới ánh sáng mặt trời. Bổ sung vitamin D hàng ngày hoặc hàng tuần và có lợi nhất nếu không thể tắm nắng hảng ngảy.

• VITAMIN A, giúp tăng trưởng, tăng sức đề kháng và đồng thời là một chất chống oxy hóa mạnh, có nhiều trong trứng, gan, các loại trái cây và rau có màu cam, màu vàng như cà rốt, bí đỏ, khoai lang và rau cải có màu xanh đậm. 

2) CÁC KHOÁNG CHẤT: 

có chức năng quan trọng là thành phần cấu tạo cơ thể, tham gia vào các phản ứng sinh học, giữ cân bằng nước, điện giải và truyền các xung động thần kinh. 

• KẼM: Nhiều bằng chứng tích lũy trong hơn 50 năm qua đã chứng minh vai trò chống bệnh nhiễm trùng, nhất là kháng vi-rút của kẽm và vai trò rất đặc biệt của kẽm đối với sức khỏe, phòng chống bệnh tật và tăng cường hệ miễn dịch. Kẽm là một chất chống oxy hóa có thể phá hủy các gốc tự do nhằm chống lại tổn thương mô như trong các trường hợp nhiễm trùng và nhiễm các chất độc. Kẽm có vai trò xúc tác, cấu trúc enzym và điều hòa các quá trình tổng hợp các enzym và hormon giúp đồng hóa protein, tổng hợp tế bào và kháng thể chống lại các bệnh nhiễm trùng, nhất là bệnh nhiễm trùng tái diễn, phục hồi các tổn thương mô, dễ thấy nhất là vết thương ở da và niêm mạc chậm lành như nhiễm trùng rốn kéo dài ở trẻ sơ sinh. Thiếu kẽm gây tăng nguy cơ nhiễm trùng, chậm tăng trưởng thể chất và chậm phát triển tâm lý, suy giảm trí nhớ, thờ ơ lãnh đạm. Kẽm có nhiều trong hàu, hải sản, thịt bò, cá, trứng; củ mỡ, ổi. 

• MAGIE có vai trò xúc tác, cấu trúc enzym, thiếu magie gây cáu gắt, mất ngủ, thần kinh dễ bị kích thích, có trong thịt, trứng; trái bơ, đậu đen, hạt bí ngô. 

• SẮT là thành phần cấu tạo hemoglobin chuyên chở oxy trong hồng cầu và một số men chuyển hóa trong não. Thiếu máu thiếu sắt gây mệt mỏi, chóng mặt, kém tập trung, hay quên. Sắt có nhiều trong thịt, cá, trứng, các loại rau lá xanh.

• CANXI: là thành phần cấu tạo của xương và răng. Canxi cùng với kẽm có vai trò ổn định màng tế bào. Khi cơ thể bị thiếu canxi do trong các trường hợp bệnh nặng sẽ tăng tính thấm của màng tế bào, kích thích các loại cơ bao gồm cơ trơn nên có thể gây tăng tiết dịch làm nghẽn tắc nghẽn đường hô hấp. Ion canxi bảo vệ khỏi cảm lạnh thông thường. Canxi có nhiều trong trứng, tôm cua, hải sản.

• AXIT BÉO OMEGA-3 

Omega-3 FAs (Fatty Acids) được phát hiện trong làm giảm nguy cơ hình thành huyết khối trong bệnh tim mạch và nó có thể tác động tích cực đến các bệnh viêm nhiễm, chức năng của não, sức khỏe tâm thần và rất nhiều lợi ích khác.  

Trong họ omega-3 FAs có ba loại được chú trọng là axit alpha-linolenic (ALA), axit eicosapentaenoic (EPA) và axit docosahexaenoic (DHA) do chúng đều là những yếu tố quan trọng đối với các chức năng của các mô tế bào gồm não, mắt, hệ tim mạch, hệ miễn dịch và sự phát triển chung của con người (Calder PC, 2013). Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng màng tế bào thần kinh người có chứa các acid béo chưa bão hòa đa với nồng độ cao. Omega-3 có trong các thực phẩm tự nhiên, rẻ tiền và có thể đóng vai trò như một sự lựa chọn bổ sung lành mạnh trong tình hình đại dịch đang diễn ra này (Hathaway D & Cs, 2020)

ACID AMIN 

Acid amin là thành phần cấu tạo nên protein hay chất đạm. Theo y văn acid amin chiếm 20% khối lượng cơ thể và chiếm 50% khối lượng cơ, là thành phần cấu tạo của nhân tế bào, bao gồm cả các tế bào miễn dịch và các các kháng thể miễn dịch.Tiền chất arginine, glutamine và cysteine là những nguyên mẫu tốt nhất. có tác dụng đồng hóa và làm tăng số lượng tế bào T trợ giúp. Glutamine và các axit amin lưu huỳnh như cysteine, methionine tăng cường tình trạng chống oxy hóa bằng cách duy trì nồng độ glutathione, một trong những chất chống oxy hóa quan trọng trong cơ thể. Các acid amin kể trên có thể thúc đẩy sự phục hồi của bệnh nhân bằng cách ức chế các phản ứng viêm và điều chỉnh chức năng miễn dịch như glutamine có thể điều chỉnh và bảo tồn chức năng ruột và phổi bị tổn hại trong điều kiện căng thẳng nghiêm trọng và làm giảm sản xuất các cytokine gây viêm (Aquilani R, 2014). Sự thay đổi trong sự luân chuyển protein trong cơ, nếu bệnh nhân nằm viện trong thời gian dài, có thể dẫn đến khuyết tật về thể chất như teo cơ. Việc cung cấp các axit amin giúp ngăn ngừa mất cơ và cải thiện sức mạnh của cơ hô hấp, duy trì sự cân bằng năng lượng, cải thiện diễn biến lâm sàng và hỗ trợ phục hồi sinh lý nhanh chóng sau một thời gian nằm viện (Jin YH & Cs, 2019). Trong bệnh COVID, người ta đã chỉ ra rằng việc bổ sung axit amin giúp giảm trạng thái viêm và thúc đẩy phục hồi sinh lý bình thường (Ferrara F & Cộng sự, 2020). Acid amin chứa trong các loại thực phẩm giàu đạm như thịt, cá, trứng, sữa, tôm cua, hải sản; tảo xoắn sphirulina. Các loại thực phẩm giàu acid amin lẫn các chất acid béo omega-3 rất tốt cho sức khỏe và như: đậu phọng, mè, hạt điều.

• OXYGEN: là một chất dinh dưỡng quan trọng không thể thiếu. Khi thiếu oxy, sẽ gây mệt mỏi, hoa mắt, suy nhược,giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, hay tập hít thở sâu và điều trị bệnh thiếu máu rất hay gặp. ngất xỉu nên người bệnh cần ở chỗ thông thoáng, đủ ánh sáng, tránh ngồi lâu.

•  NƯỚC: là dung môi giúp chuyển hoá các chất và vận chuyển các chất dinh dưỡng từ máu đến các mô; điều hòa thân nhiệt; thải trừ các chất độc; làm ẩm bề mặt khí phế quản và phế nang giúp cho quá trình hô hấp hoạt động bình thường.

 NGOÀI RA CÒN CÓ CÁC CHẤT CÓ HOẠT TÍNH SINH HỌC có khả năng tăng cường sức đề kháng, chống nhiễm khuẩn, làm bền thành mạch, chống viêm, hạn chế sự phát triển của các tế bào ung thư, chống oxy hóa cao nhờ hạn chế sự hình thành các gốc tự do, trong rau quả như beta-caroten, lycopen, lutein, zeaxanthin, anthocyanin. Đó là các hợp chất có trong rau quả. Ngoài ra rau có chứa chất xơ giúp cho tiêu hóa tốt hơn, hạn chế hấp thu cholesterol và chống táo bón nên giúp thải độc.

ÁP DỤNG CỤ THỂ 

Ăn nhiều lần cho đủ năng lượng, ăn đa dạng nhiều loại thực phẩm, thay đổi thường xuyên cho hấp dẫn, ưu tiên chọn các thực phẩm cung cấp các chất dinh dưỡng có tính miễn dịch vả phục hồi sức khỏe nhanh cho người mắc hội chứng COVID-19. Hàng ngày, người lớn có thể ăn từ 250-300g thịt cá để có khoảng 50-65g đạm để cung cấp đủ các acid amin. Có thể thay thế bằng các thực phẩm có giá trị tương đương. Ví dụ: 100g thịt heo nạc = 120g thịt ba chỉ = 90g thịt bò =100g tôm đồng làm sạch =110g cá phi lê = 170g đậu phụ =150g trứng (3 quả). Nên ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật có nguồn gốc từ cá, ăn ít nhất 3 bữa cá biển hoặc các loại đậu và hạt có dầu dễ tìm nhất là đậu phọng, mè, hạt điều. Ăn 1,5 – 2 chén cơm/ bữa ăn, khoảng 300g rau và 250g quả chín mỗi ngày. 

Dùng thêm sữa, nhất là sữa cao năng lượng: 2 ly/ ngày, sữa non và các sản phẩm từ sữa như yaourt, phô mai. Cần hỗ trợ hệ tiêu hóa bằng bổ sung thêm men vi sinh sống (probiotic) 2-3 lần/ ngày, đồng thời bổ sung viên đa vitamin và khoáng chất có chứa các chất trên và các dạng siro hay cốm cho trẻ em. Uống 1,5-2 lít cho trẻ em tùy tuổi và 2,5 lít nước mỗi ngày cho người lớn.

Tránh ăn quá no để tránh bội thực, khó thở nên chia nhỏ bữa thành 4-6 bữa/ngày. Chế biến mềm, nhuyễn để dễ tiêu hóa và hấp thu. Dùng thức ăn tươi tốt, nên dùng món luộc, hấp, canh, tránh các món chiên, xào, nướng và nhiều gia vị gây khó tiêu, thực phẩm qua chế biến có nhiều muối như giò, chả, xúc xích, đồ hộp, đồ khô, muối chua. Ngoài ra hàng ngày người bệnh nên tập hít thở chậm, sâu, vươn vai, tập thể dục nhẹ nhàng vừa sức, tập yoga, khí công, thiền định, ngủ sớm. Tinh thần phải thoải mái vững vàng, tránh hoang mang lo sợ. Tiếp tục chữa các bệnh nền như đái tháo đường, cao huyết áp, hen suyễn, viêm loét dạ dày, chữa biếng ăn, giảm ăn bằng bổ sung vi chất như kẽm, canxi, magie, vitamin C, vitamin nhóm B… men tiêu hóa. Tránh dùng các chất gây kích thích như rượu, bia, nước uống có ga, cà phê, trà đậm. Nếu không thuyên giảm cần đi khám bệnh để xác tịnh tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng có liên quan và các bệnh kết hợp đi kèm để chữa trị toàn diện. 

Nguồn: BS Nguyễn Thanh Danh