Rối loạn tăng động giảm chú ý

 MUỘN MÀNG

Gần đây ở phòng khám mới, tôi khám rất nhiều bệnh tăng động giảm tập trung (ADHD), ngày nào cũng khám 5 - 6 bệnh trở lên.

Tôi vừa giận vừa tiếc cho hai trường hợp hôm nay, hai trẻ 11 - 12 tuổi, cả hai đều được chẩn đoán ADHD từ rất sớm lúc 6 - 7 tuổi. Ba mẹ vì nỗi sợ hãi vô căn cứ với thuốc trị liệu do đọc những tài liệu không đúng từ bác Google mà từ chối trị liệu.

Hai đứa trẻ ban đầu chỉ là tăng động, vì không được trị liệu luôn luôn bị điểm kém, bị bạn bè xem thường, mặc cảm, tự ti, cuối cùng là ghét trường học, thù cô giáo. Hai đứa nó coi trường học là nhà tù, bây giờ lỳ ra, không thèm học, không thèm làm bài, không thèm làm việc nhà, hỗn hào, thành học sinh cá biệt. Ban đầu chỉ là ADHD, lâu dần ngày tháng nó ảnh hưởng càng sâu càng rộng thành đứa trẻ hư.

Hai người mẹ giờ hốt hoảng đem con tới cho tui nhờ sửa chữa cho nó, đòi tui trị ADHD, tui dòm hai người không biết nói sao, TRỄ RỒI. 

Vì nỗi sợ tào lao, vì tin mấy ông thánh nhảm hơn tin bs (giống như mấy mẹ antivax), bây giờ chính mình làm hại con mình. Hồi còn nhỏ thì dễ trị, bây giờ thành một mớ bòng bong, mấy đứa mất căn bản, bất cần đời kiểu này giờ có uống thuốc cũng không còn tác dụng như xưa. Rồi nó lớn lên không làm gì được cho nó, cho đời, lỗi này do ai? Hại cả một đời con.

ADHD là một dạng rối loạn hành vi mãn tính có từ rất sớm, làm cho trẻ giảm khả năng tập trung, tăng động và bốc đồng. Điều này làm ảnh hưởng đến khả năng học tập của trẻ, và dĩ nhiên là ảnh hưởng cả tương lai sau này. BỆNH NÀY LÀ CÓ THIỆT.

Trong các phương pháp trị liệu thì chủ yếu là dùng thuốc, mục tiêu của trị liệu là giúp cho trẻ học tập tốt hơn và có một cuộc sống, tương lai tươi đẹp như các trẻ bình thường khác, chứ không phải là làm hết ADHD. 

Các liệu pháp trị liệu tâm lý chỉ có tác dụng hỗ trợ, không làm thay đổi khả năng tập trung rõ rệt.

Thuốc có hiệu quả hay không?

Câu trả lời là có, nhiều trẻ như là trở thành một người khác, tập trung và học rất tốt sau khi dùng thuốc. Có trẻ có thể nói cho bạn chính xác giờ nào thuốc hết tác dụng trong ngày.

Thuốc có an toàn hay không?

Thuốc có một số tác dụng phụ như biếng ăn, nhức đầu, buồn ngủ, khó chịu, nhưng hầu hết là an toàn nếu được dùng đúng cách theo hướng dẫn. Đến nay tôi chưa gặp trường hợp nào có tác dụng phụ nguy hiểm

Thuốc có gây nghiện hay không?

KHÔNG, có những trẻ chỉ uống thuốc vào ngày đi học thôi, thậm chí không uống vào mùa hè, không sao cả.

Nói chung trị liệu có hiệu quả và an toàn nếu đúng cách.

Tôi rầu mấy mẹ tin mấy thánh hơn tin bs, thời buổi gì trị bệnh cũng khó quá.

ADHD LÀ GÌ?

ADHD (Attention-Decifit/Hyperactivity Disorder) – Rối Loạn Tăng Động Giảm Chú Ý

ADHD là một trong những rối loạn hành vi phổ biến nhất hiên nay ở trẻ em. 

ADHD thường được phát hiện và chẩn đoán ở độ tuổi bắt đầu đi học và tồn tại suốt đời trong hầu hết trường hợp.

Trẻ bị rối loạn này thường kém tập trung, hiếu động quá mức và có hành vi hấp tấp, bốc đồng.

Rối loạn này ngày càng tăng trong khoảng 10 năm gần đây, theo số liệu của CDC thì đã tới 9.4% vào năm 2016, tức là hễ 10 trẻ thì có 1 trẻ mắc ADHD. 

Rối loạn tăng có phần do ngày càng được quan tâm nhận biết bởi các cha mẹ, trường học và bs. Thú thật ngày tôi ở VN không hề biết tới cái này mà cũng không ai dạy, qua tới Mỹ đi nội trú lại và hành nghề thì mới được học về vấn đề này. Thật sự lúc đầu tôi còn không tin ADHD, nhưng sau một thời gian khám và điều trị thì nhân ra ADHD là một vấn đề thực sự và cần can thiệp. Có người lớn đưa con tới khám, báo cho tôi biết là mới được chẩn đoán ADHD lúc 22 tuổi, hồi nhỏ mẹ tao có báo với bs mà bs phẩy tay không quan tâm.

Tuy nhiên ở Mỹ có một xu hướng mới là ADHD bị lạm dụng trong chẩn đoán từ cha mẹ, trường học và cả bs, hễ trẻ nào có vấn đề trong hành vi, học tập thì hay bị gán cho cái mác ADHD, sau đó thì thở phào, không phải tại cha mẹ, tại cô giáo mà tại nó bị ADHD. Tội nghiệp đứa nhỏ vì cái tội có ADHD và không được can thiệp đúng chuyện đúng cách, dĩ nhiên sẽ ngày càng tệ hơn. Tui sẽ bàn sâu về vấn đề này trong phần chẩn đoán.

Trẻ con bản tính vốn hiếu động và có mức tập trung rất kém và ngắn, bạn từng nghe nói terrible 2, terrible 3. Đó là bình thường cho giai đoạn phát triển này, đứa 2-3 tuổi mà ngồi yên một chỗ là có chuyện rồi. Cho nên chẩn đoán ADHD tuổi này là nhiệm vụ không khả thi. Nhiều khi mẹ đưa con 3 tuổi tới khám hỏi con tui có ADHD không, tui bó tay kêu về.

ADHD thông thường được chẩn đoán sau tuổi đi học (6 tuổi), chẩn đoán ở trẻ nhỏ cực kỳ khó khăn vì đặc điểm phát triển của độ tuổi, vì chậm phát triển ngôn ngữ… nên tuổi sớm nhất có thể chẩn đoán là từ 5 tuổi trở lên, còn 2-3 tuổi mà nói bị ADHD thì là nói chơi thôi. Cho tới giờ này, tôi chưa gặp trẻ nào được chẩn đoán ADHD lúc 4 tuổi hết. Trẻ có rối loạn ADHD là đã có từ lúc sinh ra nhưng không thể phân biệt được với hiếu động không tập trung “tự nhiên” của lứa tuổi 2-4.

Trẻ con thì hay hiếu động, không ngồi yên một chỗ nhưng có thể kiểm soát  và dần dần sẽ cải thiện khi lớn hơn. Trẻ ADHD thì thường hiếu động hay không tập trung quá mức gây khó khăn trong học tập và cuộc sống, và không mất đi khi lớn lên. 

Bạn nên nghĩ tới ADHD khi con bạn có các biểu hiện kéo dài HƠN 6 THÁNG:

- Hay mơ màng (day dream)

- Hay quên hay làm mất vật dụng cá nhân, đồ dùng học tập

- Hay vặn vẹo ngồi không yên, bồn chồn

- Nói tía lia

- Hay mắc những lỗi hay tai nạn do bất cẩn hay làm những việc tạo ra nguy cơ không cần thiết

- Không thể chống lại những ước muốn, rất kém kiên nhẫn, không thể chờ đợi được

- Không thể chờ đến lượt (taking turns)

- Không hoà đồng, chơi vui cùng bạn bè (thật sự là do bạn bè không muốn chơi với nó)

ADHD có 3 dạng:

- Dạng giảm chú ý

- Dạng tăng động (ít nhất)

- Dạng kết hợp (phổ biến nhất)

ADHD là một rối loạn thực sự, nếu không được chẩn đoán và can thiệp sớm thì sẽ làm trẻ không học tập được, không hoà nhập được và dẫn đến các vấn đề tâm lý khác.

TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý (ADHD) – NGUYÊN NHÂN

Cho tới giờ này, chưa có ai xác định được nguyên nhân cụ thể gây ra ADHD. Cũng giống như tự kỷ, AHDH liên quan tới nhiều yếu tố khác nhau, những yếu tố đã được chứng minh là có liên quan tới ADHD bao gồm:

- Di truyền: ADHD chạy vòng vòng trong gia đình. 

• Nếu cha/mẹ có ADHD, 50% con sẽ bị ADHD.
• Nếu anh/chị có ADHD thì đứa em 30% sẽ có ADHD

Nhiều khi khám bệnh thấy đứa nhỏ bị ADHD thì nhẹ mà mẹ nó thì có ADHD loại nặng, không biết trị con hay trị mẹ nữa?

- Mẹ uống rượu hay hút thuốc trong thai kỳ, nên tuyệt đối tránh hai thứ này trong lúc mang thai.

- Trẻ sinh non, sinh nhẹ cân

- Ngộ độc chì trong lúc mang thai hay trẻ nhỏ

- Tổn thương vùng thuỳ trán của não

CHÚ Ý:

- Vaccines không gây ADHD

- Ăn nhiều đường không gây ADHD

- Xem nhiều TV không gây ADHD (vấn đề này vẫn có nhiều tranh cãi nhưng hiện tại là KHÔNG)

Các nghiên cứu về não bộ cho thấy sự thay đổi của cấu trúc và chức năng của một số vùng não bộ trên trẻ có ADHD, đặc biệt ở vùng vỏ não thuỳ trước trán, striatum, tiểu não. Hình ảnh MRI cho thấy một số vùng của não hoạt động kém hơn trên trẻ ADHD, đặc biệt vùng thuỳ trán nơi quyết định về nhận thức và hành vi.

Có nhiều gene đã được tìm ra có liên quan tới ADHD, bao gồm các gene thụ thể dopamine (DRD4, DRD5), và gene của các chất vận chuyển dopamine (DAT1).

ADHD VÀ HẬU QUẢ NẾU KHÔNG TRỊ LIỆU

ADHD là rối loạn hành vi mãn tính suốt đời, nếu không trị liệu sẽ gây ảnh hưởng đến học hành, công việc, quan hệ xã hội và nhiều mặt khác cuộc sống

Trẻ em mắc ADHD sẽ kém chú ý, hấp tấp gây học hành kém, tụt hậu. Chúng có thể có vấn đề về giao tiếp, không biết chia sẻ, chờ tới lượt, hoà đồng với bạn bè, khó có bạn. Lâu dài sẽ đưa đến tự ti, trầm cảm hay hành vi chống đối

Trẻ ADHD vì tăng động và hấp tấp nên dễ bị tai nạn hơn, vài nghiên cứu cho thấy trẻ ADHD phải đi cấp cứu nhiều hơn.

Trẻ vị thành niên thì có các vấn đề này với mức độ ngiêm trọng hơn, bao gồm cả uống rượu, hút thuốc, ma tuý, tình dục không an toàn, rối loạn ăn uống, trầm cảm, tự ti,…

Trẻ ADHD khi lái xe cũng có tỷ lệ tai nạn cao hơn trẻ không ADHD.

Người lớn ADHD thường gặp các vấn đề sau:

- Đi làm trễ

- Không hoàn thành công việc đúng hạn

- Thiếu ngăn nắp

- Hay gây gổ với đồng nghiệp

- Rất dễ xúc động

- Không thể chấp nhận chỉ trích một cách bình tĩnh

- Khó duy trì quan hệ tình cảm

- Ly dị cao

- Tai nạn xe cao

- Cờ bạc

- Phạm pháp

- Trầm cảm, tự ti

Một vài nghiên cứu cho thấy tù nhân có tỷ lệ ADHD không được trị liệu khá cao 25-40%, và gợi ý những hành vi phạm tội có thể đã không xảy ra nếu được trị liệu.

CHẨN ĐOÁN RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý (ADHD)

Bài này là một bài rất khó viết, khó vì có nhiều thông tin và chẩn đoán ADHD không giống như chẩn đoán viêm ruột thừa, có quá nhiều khía cạnh cần xem xét trước khi đưa ra kết luận vể chẩn đoán và phương hướng điều trị. Thường phải khám ít nhất 2-3 lần mới có thể kết luận được.

Hiện nay ở Mỹ, việc chẩn đoán ADHD có thể từ các nơi sau: bs nhi khoa (phổ biến nhất), nhà tâm lý học (psychologist), bs nhi khoa chuyên về phát triển (developmental pediatrician), bs tâm thần (psychiatrist) và bs chuyên về thần kinh (neurologist). Bài này nói về chẩn đoán ADHD từ bs nhi khoa vì các nơi khác sẽ có các test khác và cách chẩn đoán khác nhau.

Việc chẩn đoán ADHD gây khá nhiều khó khăn cho bs nhi khoa, khó ở chỗ làm một bs nhi khoa thường phải khám 3-5 bệnh trong 1 tiếng hoặc có thể hơn, trong khi để khám một trường hợp ADHD, tôi phải hỏi tiền sử, sự phát triển từ khi còn trong bụng mẹ, sau khi sinh cho tới nay, triệu chứng về hành vi ở trường và nhà, ăn uống, ngủ nghê ra sao. Hỏi luôn tiền sử gia đình cha mẹ anh em, tình hình gia đình, hôn nhân của cha mẹ, sự quan tâm chăm sóc, nề nếp trong gia đình, nghề nghiệp cha mẹ, ... Sau đó mới tới phần khám. Môt lần khám như vậy có thể mất ít nhất từ 20-30 phút, có khi còn lâu hơn nữa. 

Nếu bs mà không nắm hết những chuyện này, dễ đưa đến dễ dãi trong trong chẩn đoán, chẩn đoán sai và dĩ nhiên là điều trị sai. Nhiều khi bệnh nhân tới tái khám, nói sao con em uống thuốc mà không thấy tiến triển gì, tôi thăm khám xong nói con chị có bị ADHD đâu mà bớt.

TIÊU CHUẨN CHẨN ĐOÁN ADHD THEO DSM-V

1. Có từ 6-9 triệu chứng về kém tập trung hay tăng động hay cả hai trong bảng khảo sát Vanderbilt KHÔNG PHÙ HỢP VỚI LỨA TUỔI (TC1)

2. Có triệu chứng từ HAI MÔI TRƯỜNG khác nhau trở lên ít nhất 6 tháng (TC2)

3. Triệu chứng phải có trước 7 tuổi (TC3)

4. Phải có rối loạn về học tập và tương tác xã hội (TC4)

Việc hiểu và áp dụng đúng các tiêu chuẩn này vô cùng quan trọng

Cụm từ “không phù hợp với lứa tuổi” khiến việc chẩn đoán ADHD ở tuổi 2-4 là chuyện vô cùng khó khăn vì tuổi này mấy đứa nhỏ đứa nào mà không hiếu động. Thông thường ADHD được chẩn đoán ở tuổi đi học (>5), hy hữu lắm mới có đứa được chẩn đoán ADHD ở lứa tuổi 3-4, mà mấy đứa đó không có nhà trẻ nào dám chứa cả.

Trong khảo sát về ADHD, việc đánh giá triệu chứng phải dựa vào cha mẹ và thầy cô giáo, những người tiếp xúc hàng ngày với trẻ chứ không phải là bs, người chỉ gặp bé mới có 15 phút. Hiện nay chúng tôi dùng mẫu khảo sát Vanderbilt cho trẻ 5 tới 12 tuổi. Mẫu có 35 câu hỏi và có 2 mẫu cho giáo viên và cha mẹ trong lần đánh giá đầu tiên (initial version). Mẫu còn có bản thu gọn cho việc theo dõi hiệu quả điều trị (follow up version)

Vanderbilt có 35 câu hỏi gồm 4 phần chính

- Câu 1 - 9: triệu chứng giảm chú ý

- Câu 10 - 18: triệu chứng tăng động, hành vi bốc đồng

- Câu 19 - 28: triệu chứng hành vi chống đối (không để chẩn đoán ADHD nhưng để khảo sát rối loạn đi kèm)

- Câu 29 - 35: triệu chứng trầm cảm

Cách tính điểm:

• Không bao giờ (Never): 0
• Thỉnh thoảng (Occasionally): 1 (❤ lần/tuần)
• Thường (Often): 2 ( >= 3 lần/tuần)
• Rất thường (Very Often): 3 (mỗi ngày)

Chẩn đoán xác lập khi có từ 6-9 triệu chứng trong hai phần đầu với điểm 2/3. Nếu có cả 2 phần thì là dạng ADHD kết hợp.

Phần hành vi chống đối và trầm cảm thì có từ 3 triệu chứng trở lên (2/3) thì là dương tính.

Tôi không có thời gian dịch tất cả các câu hỏi trong mẫu Vanderbilt (xem hình). Tôi chỉ có bản tiếng Việt của 18 câu đầu (xem hình)

CHÚ Ý:

- Mẫu này phải được trả lời từ cả CHA MẸ + GIÁO VIÊN, tôi thấy có bs nhi khoa dùng mẫu này nhưng chỉ dùng cho cha mẹ thì sẽ không đúng trong việc chẩn đoán (TC2)

- Mẫu nên đưa cho giáo viên nào dạy trẻ mỗi ngày trên 6 tháng, nếu có nhiều hơn 1 giáo viên thì đưa cho tất cả nếu có thể, nếu không đủ 6 tháng thì ít nhất cũng 3-4 tháng, nếu trẻ mới vào năm học mới thì đưa cho giáo viên năm trước (TC1).

CÁC TRƯỜNG HỢP CHẨN ĐOÁN NHẦM VỚI ADHD CẦN CHÚ Ý

- Trẻ có rối loạn chú ý trong thời gian gần đây có thể là do rối loạn cảm xúc, lo âu, stress nhất thời từ gia đình hay trường học, ví dụ như cha mẹ li dị, bị bạo hành ở trường, ví dụ như cô bé vừa bị bạn học đánh và lột đồ nếu không ai phát hiện thì sẽ có triệu chứng lo âu giảm chú ý nhưng không phải ADHD (TC1)

- Trẻ chỉ có triệu chứng ở nhà mà không có ở trường hay ngược lại, đó không phải là ADHD. ADHD là rối loạn thực sự và trẻ không thể kiểm soát được hành vi của mình trong bất cứ môi trường nào. Rối loạn hành vi kiểu này là ADHD mắc phải (acquired ADHD), là hành vi được tạo ra trong cuộc sống (learned behavior), do cách giáo dục không đúng. Người lớn bị cái này nhiều vô cùng. (TC2)

- Trẻ học rất tốt môn này nhưng không tập trung hay học kém, quậy phá trong giờ học môn khác do không thích môn đó hay không thích thầy cô cũng không phải là ADHD (TC2).

- Trẻ có các rối loạn về ngôn ngữ (dyslexia), học tập (learning difficulties) hay chậm phát triển, động kinh, rối loạn cảm giác, rối loạn tâm thần, ... 

- Những trẻ quá thông minh, vô lớp học làm bài nhanh như chớp, học một hiểu mười thì vô lớp sẽ chán, rãnh rỗi sinh nông nổi rồi lo ra, chọc nghẹo bạn, cái này cũng không phải là ADHD. Tôi gặp mấy đứa như vầy, cô giáo bắt đi khám ADHD, tôi nói với mẹ là cô giáo tào tao, kêu vô trường xin kiểm tra trình độ lại, nếu vượt cấp thì phải có chương trình học đặc biệt hay nhảy lớp.

- Mấy đứa mà cha mẹ ly dị, cãi nhau suốt ngày, đem con cái ra làm vũ khí, đứa nào cũng bị chẩn đoán ADHD tội nghiệp lắm, không chỉ là ADHD mà còn ODD, trầm cảm, PTSD,…

- Gia đình nào không có nề nếp, con muốn ăn giờ nào ăn, ngủ giờ nào ngủ, cha mẹ tối ngày lo ăn nhậu, hút sách, cờ bạc là bảo đảm con có chẩn đoán ADHD.

Có lần tui khám nguyên gia đình có 5 đứa con đều được chẩn đoán ADHD, vô nhìn năm đứa nhếch nhác, dơ bẩn, vô kỷ luật, hỏi ra thì cha làm tài xế xe tải, mẹ thì ở tận Mexico, 5 đứa ở nhà tự sinh tự diệt, tội nghiệp.

- Trẻ có rối loạn về giấc ngủ, ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (sleep apnea), ngủ không đủ thì sẽ có triệu chứng như ADHD, kém tập trung, cáu gắt, học kém. Nếu không chẩn đoán đúng đưa đến điều trị sai và nặng thêm. Tuy nhiên trẻ có ADHD thực sự cũng hay có rối loạn về giấc ngủ kèm theo, bs thăm khám nên chú ý vấn đề này

- Trẻ sinh trưởng trong gia đình xấu, nghiện ngập, ly dị, thiếu nề nếp hay có rối loạn hành vi chống đối, ăn cắp, đánh lộn, hút sách, cái đó không phải là ADHD.

- Trẻ lúc nhỏ bình thường học giỏi, tự nhiên tới 12-13 tuổi sinh đổ đốn, không tập trung học, chống đối,… cũng không phải là ADHD (TC3)

- Trẻ có triệu chứng ADHD nhẹ, nhưng học tốt, có bạn bè, giao tiếp xã hội bình thường cũng không phải là ADHD hay không đủ để gọi là ADHD (TC4)

Hiện nay ADHD có xu hướng bị lạm dụng trong chẩn đoán trên một số trẻ có hành vi xấu và học tập kém. Cha mẹ không quản lý được, thầy cô bó tay, có cái chẩn đoán là xong, không phải lỗi của ai hết, tại nó ADHD. 

Khoảng 60-70% ADHD có các rối loạn hành vi khác đi kèm hoặc các bệnh khác đi kèm (xem hình). Trong đó phổ biến nhất là:

- Hành vi chống đối (35%)

- Conduct disorder (25%)

- Rối loạn lo âu (25%)

- Trầm cảm (18%)

Tóm lại chẩn đoán ADHD là phải nhìn toàn cảnh, phải xem xét từng trường hợp cụ thể, không đứa nào giống đứa nào.

ĐIỀU TRỊ RỐI LOẠN TĂNG ĐỘNG GIẢM CHÚ Ý (ADHD)

ĐIỀU TRỊ HÀNH VI HAY DÙNG THUỐC?

ADHD là một rối loạn hành vi mãn tính và có tính di truyền, có nghĩa là đa số trẻ mắc bệnh sinh ra đã có rối loạn nhưng không thể phát hiện cho đến tuổi đi học. Nói vậy có nghĩa là ADHD sẽ theo bạn cho đến lớn, và mục đích điều trị không phải là loại bỏ nó vì không thể loại bỏ được, mà là sống chung với lũ, làm giảm bớt nó, kiềm chế nó để người bệnh có thể học tập, sinh hoạt bình thường như những người khác. 

Trẻ ADHD có trí thông minh bình thường, thậm chí có khi còn rất thông minh, có những người ADHD nhưng rất thành công, thậm chí ADHD còn có thể được sử dụng như lợi điểm trong việc chọn nghề. Những người ADHD sẽ phù hợp với những nghề có tốc độ làm việc nhanh, còn bắt họ làm thủ thư thư viện hay kế toán chắc bỏ nghề sớm.

Mục tiêu điều trị ADHD:

- Cải thiện hiệu quả học tập và công việc

- Cải thiện quan hệ trong gia đình, trường học và xã hội

- Cải thiện khả năng tự chăm sóc, độc lập

- Làm giảm các hành vi quấy rối

- Cải thiện việc tự kiểm soát bản thân

- Cải thiện tâm lý tự ti (low self-esteem)

- Cải thiện sự an toàn trong cuộc sống, giảm các hành động nguy cơ cao.

Nhìn chung, có 3 cách trị liệu chính cho ADHD:

- Liệu pháp tâm lý và hành vi cho gia đình và trẻ

- Các biên pháp hỗ trợ từ nhà trường

- Thuốc

Nhà trường sẽ đưa các trẻ ADHD vào chương trình học đặc biệt, hay được gọi là IEP (Individualized Education Plan) hay 504 Plan. Chương trình này sẽ đưa ra các biện pháp hỗ trợ các trẻ ADHD tuỳ theo mức độ nặng nhẹ như tăng thời gian làm bài tập hay bài thi, cho nghỉ giữa giờ nhiều lần, thay đổi số lượng bài tập về nhà, ngồi phía trước, dạy với hình ảnh hơn là ngôn ngữ thậm chí có thể vào các lớp đặc biệt 1 kèm 1 và tư vấn về tâm lý ở trường, …

Giữa vấn đề điều trị tâm lý và thuốc, NIMH đang thực hiện môt nghiên cứu gọi là nghiên cứu MAT về hiệu quả điều trị trên trẻ adhd. Kết quả cho thấy, nếu điều trị đơn độc thì thuốc có hiệu quả hơn là trị liệu tâm lý. Khi kết hợp thuốc và tâm lý thì vẫn không thấy hiệu quả hơn là điều trị bằng thuốc đơn độc, trừ trường hợp có các vấn đề khác kèm theo như lo âu, trầm cảm, hành vi chống đối, … Điều trị kết hợp thường là cho kết quả hài lòng nhất theo đánh giá từ cha mẹ và thầy cô giáo.

Trên thực tế việc chọn lựa điều trị theo phương pháp nào là do cha mẹ quyết định chứ không phải bs. Trong thực hành mỗi ngày, đây cũng là vấn đề mất nhiều thời gian giải thích nhất. Có mẹ thì khăng khăng không dùng thuốc, chỉ cần tâm lý trị liệu thôi, có mẹ thì muốn dùng thuốc ngay lập tức và không quan tâm lắm với tâm lý trị liệu, thường những mẹ này là những người đã từng uống thuốc adhd cho mình hay đã có kinh nghiệm với đứa con trước hay làm trong ngành giáo dục và tiếp xúc với adhd mỗi ngày. Cũng có những mẹ chỉ áp dụng biên pháp cải thiện hành vi và có kết quả tốt, nhưng khi trẻ học lên cao hơn tới sau tiểu học thì bắt đầu đuối khi số lượng bài tập và kiến thức tăng cao, nên trở lại cầu cứu và dùng thuốc. Nói chung là muôn hình vạn trạng.

Tôi thường đề nghị biện pháp trị liệu kết hợp để đạt hiệu quả tốt nhất và nhanh chóng giúp trẻ cải thiện trong việc học và cuộc sống, sau đó có thể thử ngưng thuốc khi đã ổn định. Vì trên kinh nghiệm thực tế có rất ít trường hợp cải thiện tốt hoàn toàn chỉ với tâm lý trị liệu, nhất là trong hoàn cảnh xã hội ngày nay khi cha mẹ thường bận rộn không thể dành thật nhiều thời gian cho con.

ADHD là rối loạn hành vi, cha mẹ và cả trẻ phải học cách điều chỉnh hành vi, hạn chế sự ảnh hưởng của adhd, nên điều trị tâm lý luôn cần thiết. Và người bệnh sẽ áp dụng SUỐT ĐỜI để giúp cuộc sống dễ dàng hơn.

Tuy nhiên trong hầu hết trường hợp, nhất là các ca adhd nặng, rõ rệt, tâm lý trị liệu sẽ không đủ để giúp trẻ kiểm soát hành vi, tập trung tốt để học hành. Tâm lý trị liệu giống như thi kéo co với adhd, kéo qua kéo lại, phần nhiều là không thắng nổi và trẻ vẫn gặp khó khăn trong học tập và quan hệ xã hội, lúc này là lúc thuốc phát huy tác dụng.

Trong trường hợp mẹ không muốn dùng thuốc, tôi thường thực hiện tâm lý trị liệu trong 3-6 tháng, nếu không có hiệu quả tốt hoặc chỉ cải thiện phần nhỏ thì khuyên nên dùng thuốc. Những ca cải thiện tốt chỉ bằng tâm lý thì cứ tiếp tục.

Có nhiều trường hợp đáng tiếc là cha mẹ quá ác cảm hay sợ hãi với thuốc mà từ chối hoàn toàn dù trẻ gặp rất nhiều khó khăn trong cuộc sống sau khi đã cố gắng đủ cách, dẫn tới việc học hành kém cỏi triền miên và phát sinh nhiều vấn đề về tâm lý sau đó như hành vi chống đối, trầm cảm, lo âu, tâm lý tự ti (low self-esteem), khiến việc điều trị phức tạp hơn nhiều

Khi mới tập tành điều trị adhd, tôi cũng bán tín bán nghi về thuốc, nhưng càng điều trị nhiều tôi càng thấy rõ hiệu quả của thuốc. Có những trẻ cải thiện ngoạn mục sau khi được dùng thuốc, như trở thành một người khác (theo lời của cha mẹ và thầy cô). Có những trẻ đang từ điểm C-D lên A-B chỉ trong vòng 1-2 tháng. Có những trẻ có thể báo thuốc hết tác dụng từ lúc mấy giờ và điểm của các lớp học sau giờ đó luôn thấp hơn các lớp buổi sáng. 

Tôi mới có trường hợp adhd mà bệnh nhân hay quên uống thuốc (mẹ phải đi làm sớm), bữa nào mà quên uống thuốc là cô giáo biết liền tại nó không tập trung làm bài hoài không xong, riết rồi cô giáo kêu đem thuốc vô trường, mỗi ngày tới trường cho uống 1 viên rồi vô lớp học cho chắc ăn.

Tuy nhiên nếu các trường hợp ADHD phức tạp và kèm theo các vấn đề rối loạn hành vi khác thì hiệu quả có thể không rõ rệt như vậy.

Nói dông dài về các phương pháp điều trị vì đây là chuyện bị hỏi và phải giải thích nhiều nhất.

Tóm lại nếu không muốn dùng thuốc thì có thể áp dụng trị liệu về tâm lý và hành vi, nhưng nếu vẫn không thể cải thiện tốt thì nên dùng thuốc. Đừng để cho trẻ phải gặp khó khăn quá lâu sẽ làm phức tạp thêm và rất khó trị liệu.

Ở VN, các thuốc đặc trị cho ADHD (amphetamine, dextroamphetamine)  nay vẫn bị cấm, Methylphenidate đã đuợc lưu hành nhưng khá đắt . Gần đây Family Practice hay FV có cho thuốc adhd nhưng giá rất mắc. Việc chẩn đoán và  điều trị ADHD ở VN vẫn còn nhiều sai lầm (theo lời một bs Nhi ở VN), nên thật sự bộ y tế nên xem xét vấn đề này.

Nghiên cứu MAT (Multimodal Treatment of Attention Deficit Hyperactivity Disorder Study) là nghiên cứu về các phương pháp trị liệu cho adhd, thực hiện bởi Viện Sức Khoẻ Tâm Thần Quốc Gia của Hoa Kỳ, và vẫn còn đang tiếp tục thực hiện.

Nguồn: BS Hung Truong