Y KHOA KHÔNG PHẢI LÀ A = B

Thời xưa thần y như lông phượng sừng lân, ngày nay thần y đầy trên mạng, mở fb, tiktok, youtube lên một chút là nghe thần y hát bệnh gì cũng biết, trị dứt mọi thứ bệnh trên đời, thuốc tiên trị tuốt tuồn tuột các bệnh. Khổ cái là các thần y kiểu này rất được ưa chuộng vì đánh vào tâm lý con người.

Để nhận diện ra các “thần y”, trước hết mình muốn các bạn hiểu một vấn đề hết sức cơ bản trong y khoa, thật ra là cả trong cuộc sống. Đây là điều cơ bản nhất để các bạn nhận ra các dấu hiệu “thần y” sẽ được đề cập tới sau.

"Medicine is a science of uncertainty and an art of probability" - William Osler (1849 -1919)

(Y khoa là một khoa học của sự không chắc chắn và là nghệ thuật của xác suất).

Điều này có nghĩa là gì, có nghĩa là y khoa không bao giờ là A = B hay 2 +2 = 4. Y khoa là một khoa học trong đó người thực hành nó phải cố gắng tìm ra câu trả lời có khả năng đúng cao nhất (probability) và luôn phải sẵn sàng cho tính không chắc chắn của vấn đề (uncertainty).

Y khoa là một khoa học của A + B + C + D + E + …. = một bức tranh.

Mỗi bệnh nhân là một bức tranh, đơn giản vài nét hay phức tạp tạo nên bởi hàng ngàn nét vẽ với màu sắc khác nhau.

Một bệnh có thể có rất nhiều triệu chứng khác nhau. Một ví dụ đơn giản nhất là viêm hô hấp trên có thể gây sốt, ho, sổ mũi, nhức đầu, đau họng, đau cơ, mệt mỏi, khó thở

Một triệu chứng có ý nghĩa khác nhau tùy theo cách mà nó xuất hiện, thời điểm xuất hiện. Ví dụ như sốt rồi ho 1 tuần nó khác với ho 1 tuần rồi sốt (viêm tai, viêm phổi). Ban nổi ở đâu, nổi ra sao, có ngứa không, đè có mất không,… Mỗi triệu chứng đều có cách sinh ra khác nhau, cơ chế sinh ra khác nhau. Phù cũng có mấy loại phù, không phải loại phù nào cũng giống nhau, có loại do thận, có khi do gan, giảm albumin, tim, tuyến giáp, ect

Rồi một triệu chứng nào đó lại là biểu hiện của nhiều bệnh khác nhau. Đơn giản nhất là sốt, nếu bạn mở một cuốn sách y khoa nào ra, xem phần liệt kê các nguyên nhân gây sốt bạn sẽ thấy nó dài hơn 1 trang sách với gần cả trăm nguyên nhân khác nhau, con nít sốt đa phần là do nhiễm siêu vi nhưng trước khi kết luận do nhiễm siêu vi là phải loại trừ ra hàng đống nguyên nhân khác

Rồi một nhóm triệu chứng nào đó lại tạo ra một hội chứng, mà mỗi hội chứng có thể gặp trong nhiều bệnh khác nhau.

Rồi mỗi bệnh lại có thể có nhiều loại khác nhau, bệnh tiểu đường thì có type 1 và type 2, mà mỗi loại đều có nguyên nhân khác nhau, cách sinh bệnh khác nhau và dĩ nhiên điều trị càng khác nhau.

Rồi mỗi bệnh lại có nguyên nhân khác nhau ở mỗi lứa tuổi khác nhau, con nít đau bụng nó khác với bà già 60 tuổi đau bụng.

Rồi mỗi bệnh lại biểu hiện khác nhau tuy theo lứa tuổi, hoàn cảnh khác nhau, viêm ruột thừa 2 tuổi, 6 tuổi, 10 tuổi, người lớn, người già, phụ nữ có thai, trẻ tự kỷ, không có cái nào giống cái nào.

Rồi từ đó, khi có thể có chẩn đoán tạm gọi là chính xác nhất, các bạn lại có một số cách điều trị khác nhau. Nội một thứ rất hay gặp là viêm tai giữa mình có thể điều trị từ cách không làm gì chỉ theo dõi, uống kháng sinh, thuốc nhỏ tai, kháng sinh tiêm, đặt ống dẩn lưu dịch trong tai giữa, rồi kháng sinh, thuốc nhỏ tai cũng có 5-7 loại mà chọn loại nào cũng tùy nguyên nhân, hoàn cảnh của từng đứa. 

Mỗi một loại bệnh sẽ có một hoặc nhiều cách sinh bệnh khác nhau, mà mỗi cách sinh bệnh lại cần cách điều trị hay thuốc khác nhau. Viêm họng do liên cầu thì phải cần kháng sinh, do siêu vi thì lại không cần làm gì.

Trong một rừng thuốc đó, mỗi thuốc có cách tác dụng lên cơ thể khác nhau, hấp thu, chuyển hóa tác dụng phụ khác nhau, nên cách sử dụng phải tùy theo từng hoàn cảnh mà áp dụng, không thể nào là hễ bệnh này thì là phải uống thuốc này.

Đơn giản như là hạ sốt giảm đau, lúc thì nên dùng paracetamol, lúc thì nên dùng ibuprofen. Sốt xuất huyết thì ưu tiên dùng paracetamol.

Rồi chưa kể đang dùng thuốc này thì không nên uống kèm với thuốc khác, hoặc đang có bệnh này thì không nên uống thuốc này, như người suy gan không nên uống nhiều paracetamol chẳng hạn.

Rồi trong quá trình điều trị sẽ có diễn tiến, thay đổi, tai biến khác nhau trên từng bệnh nhân nên phải luôn được theo dõi để có cập nhật cần thiết.

Bạn có bao giờ thấy một đứa nhỏ đến khám vì đau bụng ói giống như nhiễm siêu vi đường ruột rồi mấy tiếng sau nó ngã ngang ra sốc vì xoắn ruột hay lồng ruột chưa, nên trong y khoa không có sự chắc chắn tuyệt đối.

Con bạn có bao giờ bắt đầu bằng nhiễm siêu vi hô hấp trên, rồi tuần sau nó bị viêm tai giữa, hoặc tệ hơn viêm phổi chưa, cho nên y khoa không có tính cam đoan tuyệt đối.

Trong cái mớ bòng bong ma trận này, bác sĩ là người làm gì?

Bác sĩ là người thu thập từng mảnh dữ liệu: tiền sử, bệnh sử, triệu chứng qua hỏi bệnh và thăm khám, rồi dùng từng chi tiết đó mà biện luận, tìm ra đường đi trong cái ma trận đó, rồi dùng sự hỗ trợ của xét nghiệm, hình ảnh nếu cần. Tổng hợp tất cả các dữ liệu đó, bác sĩ sẽ suy nghĩ, biện luận, loại trừ để tạo ra một bức tranh lâm sàng trên từng người bệnh, rồi đưa ra chẩn đoán có khả năng đúng cao nhất, từ đó đưa ra phương pháp điều trị có thể cho hiệu quả tốt nhất, rồi theo dõi trong suốt quá trình để bảo đảm theo sát từng thay đổi mà có biện pháp thay đổi tiếp theo.

Trong quá trình đó, không có gì là chắc chắn tuyệt đối và luôn luôn là bài tính xác suất.

Để làm được chuyện này, bác sĩ phải được học tập tìm hiểu về các loại bệnh, cách nó sinh ra, cách điều trị, rồi phải được thực tập trên bệnh nhân để áp dụng nó một cách chính xác và nghệ thuật nhất. Quá trình này mất ít nhất 10 năm để khởi động và tiếp tục suốt đời.

Cho nên bác sĩ Google không làm nên trò trống gì đâu các bạn ạ, các bạn lên google đọc qua bệnh nào rồi nói sao tui có triệu chứng giống quá, tui có bệnh này rồi, đây là quá trình suy luận ngược, bạn phải có dữ liệu đúng rồi phân tích ra kết quả chứ không phải dùng kết quả đã định trước rồi áp dữ liệu cho phù hợp.

Mấy tháng trước cô y sĩ làm việc dưới quyền tôi khám một đứa bị phù, cổ nghi bệnh thận nhưng không chắc nên nhờ tui coi lại, tôi vô khám 5 phút thì chẩn đoán suy tim ứ huyết và cho nhập viện ICU, tôi giải thích cho cổ phù tim nó khác với phù thận ra sao, rồi thêm triệu chứng suy tim khi khám tim, rồi khó thở kiểu suy tim nó ra sao, rồi cái gan to tới rốn do ứ huyết khám ra sao. Mỗi một bệnh nhân là một bức tranh cần được vẽ cẩn thận tới từng chi tiết nhỏ. BS Google không làm được đâu.

Mình nói dông dài về y khoa để các bạn hiểu, khi các bạn hiểu rồi thì sẽ nhận diện thần y rất dễ, bài sau chỉ là suy luận ra từ bài này thôi.

Nguồn: BS  Hung Truong