Xây Dựng EQ Cho Trẻ

QUAN NIỆM SAI LẦM THƯỜNG GẶP: EQ CAO LÀ VUI VẺ, HOẠT BÁT

Trong một gia đình có từ 2 đứa con, tôi tin rằng có sự khác biệt không ít về tính cách cho dù đó là trẻ sinh đôi cùng trứng. Có đứa lanh lẹ, hoạt bát, có đứa nhút nhát, ỷ lại, có đứa luôn là bóng của đứa còn lại. Tuy vậy, cha mẹ đừng nên vội gắn mác cho trẻ kiểu như: “Thằng lớn hoạt bát chắc có EQ cao, sau này dễ thành công, bố mẹ đặt hết hy vọng vào con đấy”. 

Việc trẻ vui vẻ, hoạt bát chưa hẳn là trẻ có EQ cao, cũng như trẻ trầm tính ít nói chưa hẳn là trẻ có EQ thấp. Nên nói “EQ cao là vui vẻ, hoạt bát” là một kiểu quy chụp. Việc dán nhãn như vậy có thể là bạn đang vô tình làm giới hạn khả năng sáng tạo của trẻ. 

EQ VÀ TÍNH CÁCH CỦA TRẺ

Có rất nhiều học thuyết nghiên cứu về tính cách con người. Tuy nhiên, cho đến nay, học thuyết về Big 5 là được quan tâm nhiều nhất, trong đó nó chia tính cách con người thành 5 nhóm lớn:

• 1. Nhóm hướng ngoại
• 2. Nhóm tận tâm
• 3. Nhóm dễ chịu
• 4. Nhóm sẵn sàng trải nghiệm
• 5. Nhóm tâm lý bất ổn

Bạn đừng hiểu lầm trẻ vui vẻ, hoạt bát thuộc nhóm hướng ngoại sẽ có EQ cao và dễ thành công, còn nhóm tâm lý bất ổn thường có EQ thấp và khó thành công. Thật ra, cho dù trẻ thuộc nhóm nào trong 5 nhóm trên đều đi đến thành công nếu cha mẹ biết cách giúp trẻ phát huy sức mạnh của bản thân. Bởi vì mỗi đứa trẻ chỉ phát triển tốt nhất khi được là chính mình.

*Vậy EQ là gì?

EQ là khả năng xác định, kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ của bản thân và mọi người xung quanh. Những người có EQ cao thường dễ thành công trong cuộc sống vì họ có khả năng chịu được áp lực, bình tĩnh giải quyết vấn đề và dễ dàng thông cảm với người khác. Ngược lại, trẻ EQ thấp sẽ cảm thấy khó khăn đối với những công việc yêu cầu tính sáng tạo, giao tiếp nhiều, lâu dần sinh ra stress. Các nhà nghiên cứu ở đại học Emory đã chỉ ra, tình trạng stress kéo dài góp phần gây bệnh cao huyết áp và bệnh tim.

LÀM SAO RÈN LUYỆN VÀ NUÔI DƯỠNG EQ TRONG MỖI ĐỨA TRẺ?

Những nghiên cứu tại ĐH Cambridge và ĐH Harvard cho thấy, 90% EQ con người có thể được xây dựng thông qua giáo dục của cha mẹ và dinh dưỡng đúng cách. Đó là cơ hội để trẻ được giao tiếp xã hội, đặc biệt là trong những giai đoạn ở độ tuổi nhỏ.

1. Giáo dục để trẻ phát huy sức mạnh của bản thân 

Có một mô hình được nhiều chuyên gia khuyên cha mẹ ứng dụng trong giáo dục và nuôi dạy trẻ đó là mô hình MARS. Mô hình này nhằm giúp cha mẹ hiểu cách tương tác với trẻ để giúp trẻ phát triển 4 điều cần có trong nâng cao năng lực EQ, bao gồm: 

● M (Motivation): Cha mẹ nên xây dựng và tạo động lực bên trong mỗi đứa trẻ để giúp trẻ kiên trì không bỏ cuộc khi gặp khó khăn. Một cách dễ dàng khi làm điều này đó là khen ngợi nỗ lực của con khi giải quyết vấn đề thay vì khả năng có sẵn của con. VD như nói “Mẹ rất ấn tượng vì con quá khéo léo rút khối gỗ ở góc nhỏ này” để thúc đẩy tư duy phát triển trong trẻ hơn là chỉ khen “Con giỏi quá!” Thường xuyên được khích lệ và tạo động lực đúng sẽ tăng tiết những hormone hạnh phúc giúp trẻ luôn trong trạng thái tự tin và có động lực. 

● A (Awareness): Trao quyền tự chủ cho trẻ để trẻ thấy cha mẹ chỉ là người lắng nghe và hướng dẫn, chính trẻ mới là người thực hiện, giúp trẻ sớm nhận thức về trách nhiệm của bản thân. Điều này cũng giúp trẻ sản xuất nhiều oxytocin, một loại hormone hạnh phúc quan trọng để giữ trẻ luôn ở trạng thái cảm thấy biết ơn và hạnh phúc trong cuộc sống. 

● R (Regulation): Trong các hoạt động vui chơi, cha mẹ nên tạo sự công bằng, có thưởng, phạt rõ ràng. Đừng vì trẻ nhỏ mà thiên vị hay để trẻ vui mà chỉ cho trẻ có cảm giác của “người chiến thắng”. Thay vì trách mắng khi trẻ thất bại, cha mẹ nên an ủi và cho trẻ hiểu rằng: ai cũng có lúc thất bại, và đó là lúc trẻ học được cách điều chỉnh cảm xúc một cách tự nhiên. Khi làm tốt điều này, não bộ của trẻ sẽ thường xuyên tiết Serotonin, giúp trẻ thích ứng và học cách điều chỉnh cảm xúc tốt hơn.

● S (Social Intelligence): Trẻ cần cho cơ hội khám phá thế giới quan bằng các hoạt động giao tiếp xã hội. Đây cũng là dạng thức cao nhất của EQ vì lúc này trẻ học được cách quản lý các mối quan hệ, thể hiện sự quan tâm, đồng cảm và biết giúp đỡ người khác. 

2. Dinh dưỡng đúng để trẻ được bổ sung các dưỡng chất cần thiết từ sớm

Chất đạm cần đa dạng nguồn trong chế độ ăn của trẻ. Nên bắt đầu giới thiệu nguồn đạm chứa sắt từ tuần thứ 3 ăn dặm hoặc khi trẻ 6.5 - 7 tháng tuổi. Tế bào não cần sắt để đảm bảo hoạt động đúng chức năng. Các nguồn chứa nhiều sắt có thể tham khảo là thịt bò, thịt heo, lòng đỏ trứng.

Rau xanh: Trẻ 1 - 6 tuổi nên duy trì ít nhất 2 loại rau xanh với khẩu phần 160g/ngày để đảm bảo trẻ nhận đủ 1 số loại vitamin khoáng cần cho phát triển não bộ. 

Khi nhắc đến phát triển não bộ, chúng ta thường nghe nhắc đến DHA như là một nguyên liệu quan trọng. Tuy nhiên, thật ra, ngoài DHA trong thành phần sữa mẹ còn có 2 hợp chất khác có vai trò quan trọng không kém đó là MFGM và HMO. Trong đó, MFGM - được biết như là thành phần của màng cầu chất béo trong sữa - giúp sự dẫn truyền thần kinh trở nên ổn định và thông tin cũng được truyền nhanh hơn. MFGM và DHA kết hợp giúp tăng hiệu quả phát triển các mối nối thần kinh liên quan đến phát triển trí tuệ và cảm xúc của trẻ, giúp trẻ phát triển tốt về nhận thức, ngôn ngữ, và ghi nhớ. 

Nghiên cứu của TS. Laura, ĐH Cagliari, Ý cho biết HMO có liên quan đến cải thiện chức năng nhận thức và gia tăng kích thước các vùng chức năng trong não bộ. HMO cùng với PDX/GOS - FOS cũng được biết với vai trò giúp hệ miễn dịch và hệ tiêu hóa trẻ khỏe mạnh hơn. Do đó, trẻ nên được cho bú mẹ để nhận đầy đủ lợi ích từ các hợp chất này. Hoặc cha mẹ có thể ưu tiên lựa chọn các loại sữa có chứa thành phần MFGM để tăng khả năng thấu cảm, DHA và bộ ba bảo vệ HMO - PDX/GOS - FOS giúp trẻ thông minh, tình cảm, lại có hệ miễn dịch vững vàng và tiêu hóa khỏe mạnh.

Bottom line:

Không phải trẻ vốn tính hoạt bát, vui vẻ là sẽ có EQ cao, ngược lại trầm tính, ít nói là EQ thấp, không thành công. Chính phương pháp giáo dục và dinh dưỡng, đặc biệt trong những độ tuổi nhỏ, mới là yếu tố then chốt giúp phát triển EQ của trẻ và quyết định thành công của 1 người. GS. Goleman từng nhấn mạnh: EQ chiếm đến 67% sự thành công của con người vì nó là yếu tố giúp con người tự biết tạo động lực bên trọng, tự điều chỉnh tâm trạng và tìm được hạnh phúc.

Mỗi đứa trẻ sinh ra sẽ có những tính cách khác nhau. Đó là của riêng chúng! Tuy nhiên, sau khi các con được sinh ra, với mỗi tính cách cần có 1 cách giáo dục, cách thúc đẩy tương ứng với tính cách của từng trẻ. Với mỗi nhóm tính cách cha mẹ nên có cách tương tác phù hợp để giúp trẻ phát huy được thế mạnh và thành công. Do đó, với

1. Nhóm hướng ngoại: Xu hướng thường hay hoạt động, hay nói, trẻ thường là điểm kết nối cho những mối quan hệ và hoạt động

Xu hướng dễ đi lệch: Thích tham gia các hoạt động hội nhóm-nhưng ít phân biệt tốt-xấu. Thích được nghe lời khen tặng.

Cách tương tác với nhóm tính cách này:

Giúp trẻ tham gia các hoạt động giao thiệp xã hội (VD 1 cuộc thi nào đó, 1 câu lạc bộ đánh cờ, thể thao). Các hoạt động này nên tạo ra 1 giá trị mà trẻ có thể nhìn thấy được. Điều này sẽ giúp trẻ phát huy được tính cách chủ động của trẻ, nhìn thấy giá trị trẻ có, trẻ có khuynh hướng tạo giá trị tích cực, thay vì các giá trị tiêu cực như nhập hội chơi game, đánh nhau vô cớ.

Tránh khen tặng quá nhiều, chỉ khen khi trẻ có nổ lực. Thái độ quan tâm thành quả và quy trình của con là đều quan trọng.

2. Nhóm tâm lý bất ổn: Thực ra, trẻ thường có nhiều cảm xúc hơn trong nhóm tính cách này như thay vì xảy ra chuyện trẻ thuộc nhóm này vừa lo lắng cho bản thân, cũng sẽ lo lắng cho ai đó . Nếu nhìn khía cạnh quan tâm, trẻ là 1 người rất đặc biệt, dễ được yêu thương. nhưng nhìn khía cạnh khác trẻ có thể dễ đa sầu đa cảm, dễ bị tác động.

Xu hướng dễ đi lạc: buồn chán vì không đạt mục tiêu. Thiếu tự tin trong 1 hoạt động mới.

Cách tương tác:

Từ nhỏ, hãy giúp trẻ tham gia bất kì hoạt động nào cũng cho trẻ biết mục tiêu cần đạt, mục tiêu cần nhỏ và có thể đạt được. Trẻ với tính cách này thường rất cẩn trọng, nếu trẻ biết chính sự cẫn trọng này làm trẻ hoàn thành mục tiêu thì trẻ không còn thiếu tự tin nữa, và sẽ biết chia nhỏ từng bước để đạt mục tiêu lớn khi trẻ trưởng thành.

Cha mẹ đừng để trẻ tránh các cảm xúc tiêu cực. Khi trẻ buồn thì cứ cho trẻ biết và trẻ cứ khóc và nói ra điều làm trẻ buồn. Khi trẻ thất bại, bạn và trẻ cùng làm lại. Trẻ cũng cần bạn chia sẻ những trải nghiệm của bạn về các cảm xúc tiêu cực bạn từng trải. Trẻ sẽ học được rằng ai cũng trải qua nó, ai cũng okay sau đó.

3. Nhóm tận tâm: trẻ thường có ý thức về trách nhiệm với bản thân và trẻ khác, biết kỷ luật bản thân. Thích chia sẻ và an ủi trẻ khác. Biết kéo tay bạn và hỏi: Sao cụ già ngồi đây buồn bã vậy mẹ?

Cách tương tác:

Cho trẻ tham gia các hoạt động xã hội để nhận thức về các gía trị vô hình như sự cho đi, sự yêu thương, sự dũng cảm. Khi trải nghiệm trẻ trở nên là 1 người có trách nhiệm và có xu thế để trở thành người dẫn đầu.

Trong hoạt động vui chơi, bạn hãy để trẻ có cơ hội tự suy nghĩ, tự giải quyết vấn đề.

4. Nhóm dễ chịu: Trẻ có xu hướng dễ thỏa hiệp và chấp nhận điều kiện của ai đó. Trẻ rất dễ tiếp cận với những người khó tính. Hầu như được mọi người thương mến.

Xu hướng dễ đi lạc: Chấp nhận thỏa hiệp không an toàn. Dễ được người thương, nhưng cũng dễ bị ai đó lợi dụng.

Cách tương tác:

Trẻ cần được làm quen với các hoạt động có tính tự quyết định và giải thích tại sao trẻ chọn quyêt định đó. Tránh các hành động cấm đoán cực đoan hoặc dễ dãi chấp nhận vì sẽ cho trẻ khái niệm không cần suy nghĩ phản biện khi thỏa hiệp.

Các hoạt động tư duy như chơi cờ, xếp hình, gỡ mật mã là hoạt động thử thách với trẻ nhóm này, nhưng rất có lợi để giúp trẻ đi đến quyết định sau suy nghĩ.

Đi đâu, mua gì, tô màu gì, chơi như thế nào luôn cần câu trả lời của trẻ trước và cần luôn câu trả lời tại sao trẻ chọn?

5. Nhóm sẵn sàng trải nghiệm: thích các hoạt động mới và năng động tham gia. Không ngại khó và vất vả

Xu hướng dễ đi lạc: Trẻ dễ nhàm chán và không phát huy được sự thành công rực rỡ của cuộc chơi/hoạt động.

Cách tương tác:

Khi khai khác chơi 1 trò chơi với trẻ, bạn sẽ thấy trẻ hứng thú ngay bước đầu, dễ dàng nắm bắt các bước và hoàn thành nhanh chóng. Sau đó trẻ không muốn chơi nữa bởi vì trẻ không khai thác hết cấp độ của nó mà vội chuyển trò chơi mới. Để hạn chế điều này bạn chọn trò chơi có tính cấp độ từ dễ đến khó hoặc có thể mở rộng cách chơi và tình huống chơi. Có như vậy, trẻ sẽ bị cuốn vào cuộc chơi và bắt đầu tư duy tốt hơn.

Note

• Laura et al. 2021,14;8(09).DOI:10.3390/children8090804