Con nít bên Mỹ rất ít khi phải uống kẽm, hầu hết chỉ là dùng kèm trong các sản phẩm đa vitamin thôi. Trong khi con nít ở VN phải uống kẽm khá nhiều, nhất là khi tiêu chảy và chậm tăng trưởng. Sự khác nhau ở đây là gì?
Kẽm là 1 nguyên tố vi lượng rất cần thiết cho cơ thể, kẽm là chất xúc tác cho khoảng 100 enzymes trong cơ thể, kẽm có vai trò trong hệ miễn dịch, giúp lành vết thương, tổng hợp protein, DNA, phân chia tế bào.
Kẽm hỗ trợ sự phát triển của một người từ lúc trong bụng mẹ, khi còn thơ và cho đến tuổi vị thành niên. Kẽm cần thiết cho vị giác và khướu giác.
KẼM ĐẾN TỪ ĐÂU?
Cơ thể không sản xuất được kẽm mà hoàn toàn từ thức ăn, điều may mắn là kẽm có mặt rất nhiều trong nhiều loại thức ăn khác nhau.
Thức ăn nhiều kẽm nhất là hàu, có tới 74 mg trong một phần ăn khoảng 100 gram. Kế đến là các loại thịt đỏ, thịt gia cầm, seafood (tôm hùm và cua), sau đó là các loại hạt, ngũ cốc nguyên hạt. Các loại cereal ăn sáng ở Mỹ và sản phẩm từ sữa đều được bổ sung kẽm. Các bạn xem hình bên dưới về lượng kẽm có trong thức ăn.
Các thức ăn từ thực vật như ngũ cốc nguyên hạt, cereal, legumes, … tuy có khá nhiều kẽm nhưng có độ hấp thu kém hơn thức ăn từ động vật, đó là do chúng có nhiều phytates, chất này liên kết với kẽm và ngăn cản cơ thể hấp thu.
Kẽm còn có mặt trong hầu hết các sản phẫm đa sinh tố chúng ta hay uống mỗi ngày.
NHU CẦU KẼM MỖI NGÀY
Nhu cầu kẽm mỗi ngày thay đổi theo từng giai đoạn trong cuộc sống.
- 0-6 tháng: 2mg
- 7-12 tháng: 3mg
- 1-3 tuổi: 3mg
- 4-8 tuổi: 5mg
- 9-13 tuổi: 8mg
- 14-18 tuổi: 11mg (nam), 9mg (nữ)
- >19t tuổi: 11mg (nam), 8mg (nữ)
- Phụ nữ có thai: 11-12mg
- Phụ nữ đang cho con bú: 12-13mg
NGƯỜI NÀO CÓ THỂ THIẾU KẼM?
Hầu hết chúng ta sẽ không thiếu kẽm nếu có chế độ ăn đa dạng, đầy đủ, vậy ai là người sẽ thiếu kẽm?
- Những người thiếu ăn: đây là nguyên nhân giải thích cho tỷ lệ thiếu kẽm rất cao ở Châu Phi và vùng Đông Nam Á (17-30%). Cơm chan nước tương trường kỳ thì dĩ nhiên là thiếu kẽm. Còn ăn thịt bò với tôm hùm thường xuyên thì khó mà thiếu kẽm.
- Người có bệnh đường ruột gây kém hấp thu kẽm:
- Bệnh viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, hội chứng ruột ngắn, những người này vừa kém hấp thu vừa tăng mất kẽm qua ruột và thận.
- Hội chứng kém hấp thu, bệnh gan thận mãn tính, tiểu đường, ung thư, sickle cell
- Tiêu chảy mãn tính
- Người ăn chay: người ăn thuần chay phải cần ăn lượng kẽm khoảng gấp đôi người ăn đa dạng vì lý do đã giải thích ở trên.
- Phụ nữ mang thai và đang cho con bú do tăng nhu cầu
- Trẻ bú mẹ hoàn toàn từ 7-12 tháng: tuổi này cần khoảng 3mg kẽm mỗi ngày, nhưng sữa mẹ có khoảng 2mg, nên nếu ăn dặm trễ hoặc không đủ dễ thiếu kẽm. Sau một tuổi nếu ăn dặm kém hoặc không ăn thịt càng dễ thiếu kẽm hơn.
- Người bệnh sickle cell: khảo sát cho thấy 44% trẻ sickle cell thiếu kẽm, 60-70% người lớn sickle cell thiếu kẽm, do tăng nhu cầu và ăn kém. Bổ sung kẽm cho thấy cải thiện tăng trưởng trên trẻ bệnh sickle cell.
- Người nghiện rượu: rượu làm giảm hấp thu kẽm và tăng thải kẽm qua thận, đồng thời người nghiện rượu thường ăn kém.
- Bệnh acrodermatitis enteropathica: đây là bệnh cực hiếm đo khiếm khuyết protein vận chuyển kẽm, gây thiếu kẽm nặng. Bệnh gồm 3 triệu chứng điển hình: viêm da vùng hậu môn và quanh các lỗ tự nhiên, tiêu chảy mãn tính, hói đầu.
- Dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch kéo dài.
- Điều trị Penicillamie kéo dài.
TRIỆU CHỨNG CỦA THIẾU KẼM
Triệu chứng của thiếu kẽm từ nhẹ tới nặng.
Nhẹ (60-80) thì giảm vị giác, giảm số lượng tinh trùng, giảm testosterone (hormone sinh dục nam), giảm cân do mất protein. Đọc tới đây tui mới hiểu tại sao có truyền thuyết là ăn hàu sẽ khiến mấy ông sung mãn chuyện chăn gối, một 100 gram hàu có tới 74 mg kẽm, nên mấy ông nghiện rượu thiếu kẽm ăn hàu vô sung là phải rồi.
Vừa (30-60) thì khiến giảm tăng trưởng, chậm phát triển tuyến sinh dục, viêm da, biếng ăn, buồn ngủ, quáng gà, vết thương lâu lành, mất vị giác và khướu giác,… Trong các triệu chứng kể trên thì mất vị giác và viêm da là hay gặp nhất.
Nặng (<30) thì tiêu chảy kéo dài, viêm da nặng, hói đầu, trầm cảm. Hay gặp trong 3 nguyên nhân cuối bên trên.
CHẨN ĐOÁN THIẾU KẼM
Hiện nay phương pháp chẩn đoán là định lượng kẽm trong máu, tuy nhiên phương pháp này có nhiều hạn chế vì các lý do sau đây:
- Lượng kẽm trong tế bào nhiều hơn ngoài tế bào (trong máu), nên định lượng kẽm trong máu không phản ánh toàn bộ tình trạng thiếu kẽm của cơ thể.
- Kẽm trong máu thay đổi trong ngày (tăng buổi sáng, giảm buổi chiều)
- Kẽm trong máu thay đổi theo thời diểm sau ăn, loại thức ăn
- Kẽm trong máu giảm ở phụ nữ có thai và trẻ nhỏ
- Stress làm tăng kẽm trong máu.
- Nhịn đói làm tăng kẽm trong máu.
- Một số thuốc sẽ ảnh hưởng đến lượng kẽm: corticoid, lợi tiểu. thuốc ngừa thai,…
Định lượng kẽm trong máu tốt nhất là làm buổi sáng khi bụng đói, sử dụng dụng cụ như kim, ống chứa máu, thuốc kháng đông không chứa kẽm, mẫu máu được xử lý trong vòng 45 phút.
Khi thiếu kẽm, cơ thể sẽ tăng hấp thu đồng và ngược lại, nên định lượng đồng trong máu có thể giúp chẩn đoán thiếu kẽm (>120microgram/dL).
Không hiếm trường hợp bệnh nhân có triệu chứng rất nghi ngờ thiếu kẽm nhưng định lượng kẽm ở mức bình thường thấp, khi đó có thể dùng một đợt điều trị bù kẽm để củng cố chẩn đoán, các triệu chứng sẽ cải thiện rất nhanh nếu thực sự thiếu kẽm.
Dĩ nhiên phải luôn luôn tìm hiểu nguyên nhân thiếu kẽm, chế độ ăn và sinh hoạt. Bù kẽm chỉ là điều trị phần ngọn.
ĐIỀU TRỊ THIẾU KẼM
Thiếu kẽm thì bù kẽm, liều thường dùng là 2 - 3mg/kg/ngày KẼM NGUYÊN TỐ trong 1-2 tuần.
Nếu bệnh nhân có lý do gây giảm hấp thu có thể bù kéo dài 1-2 mg/kg/ngày kẽm nguyên tố.
Kẽm nên uống kèm với thức ăn nhằm hấp thu tốt hơn và phòng ngừa tác dụng trên phụ gây xót ruột.
Các triệu chứng thường cải thiện rất nhanh trong vài tuần sau bù kẽm.
Dĩ nhiên phải xem xét cải thiện chế độ ăn nhằm bảo đảm sẽ không lại thiếu kẽm.
TAI BIẾN DO NGỘ ĐỘC KẼM
Dùng liều quá cao, kéo dài có thể gây ngộ độc kẽm khi nồng độ kẽm cao hơn 160 microgram/dL. Triệu chứng thường gặp là đau bụng, buồn nôn, ói mửa, chảy máu đường tiêu hóa
Khi bù kẽm quá tay, kẽm tăng cao sẽ gây ức chế đồng, làm giảm đồng, cho nên nếu bù kẽm kéo dài phải xem chừng lượng đồng trong máu.
KẼM VÀ TIÊU CHẢY
Có một vài ý kiến phàn nàn là hễ con bị tiêu chảy thì được auto bù kẽm. Đây là một cách điều trị có đúng có sai, vì sao vậy?
Chuyện là vầy.
Trẻ con ở các nước đang phát triển, nói thẳng ra là nước nghèo, rất hay bị nhiễm trùng tiêu hóa gây tiêu chảy, và có tỷ lệ tử vong vì tiêu chảy cao hơn ở các nước phát triển. Chuyện này có liên quan một phần tới thiếu kẽm.
Tỷ lệ thiếu kẽm ở các nước nghèo rất cao, mà thiếu kẽm làm suy yếu hệ miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm trung như viêm phổi, nhiễm trùng tiêu hóa, mà khi bệnh thường nặng hơn và dễ chết hơn.
Có nhiều nghiên cứu được thực hiện ở các nước châu phi, đông nam á cho thấy bù kẽm làm giảm thời gian và mức độ nặng của tiêu chảy trên trẻ em nghèo, suy dinh dưỡng và thiếu kẽm. Mối liên hệ này không thấy rõ ở trẻ em các nước giàu như Mỹ.
Chính vì điều này mà WHO và UNICEF đã ra khuyến cáo điều trị các trẻ bị tiêu chảy cấp tính với kẽm ngắn ngày (20mg/ngày hoặc 10mg/ngày ở trẻ dưới 6 tháng trong 10-14 ngày).
Tôi đã từng nói trong bài sữa mẹ và HIV rằng WHO là tổ chức y tế thế giới chuyên chăm lo sức khỏe cho các nước nghèo, nên các khuyến cáo của WHO phù hợp với các nước nghèo hơn. WHO dựa trên tỷ lệ thiếu kẽm rất cao ở các nước nghèo mà ra khuyến cáo này, hễ tiêu chảy là cho kẽm không cần biết có thiếu kẽm hay không. Cách này thường vô hại vì liều thấp và ngắn ngày, nhưng có tác dụng tốt trên khoảng 30% trường hợp thiếu kẽm.
Tuy nhiên ở Mỹ trẻ em thiếu kẽm rất ít gặp do chế độ ăn thừa mứa thịt cá, và thức ăn làm sẵn hay sữa thường được bổ sung kẽm, nên khuyến cáo này không được sử dụng. Trên thực tế có khá nhiều khuyến cáo của WHO không được dùng ở Mỹ.
Trẻ con Mỹ tiêu chảy chỉ dùng có 2 thứ: hạ sốt nếu cần và bù nước, không ks, không men tiêu hóa, không có gì khác.
Cho nên, có đúng có sai là vậy, đúng là vì chúng ta theo khuyến cáo, nhưng nếu chúng ta biết bệnh nhân của mình, biết rõ nó ăn uống đầy đủ, đa dạng, biết nó bú sữa công thức ầm ầm thì chẳng cần bù kẽm một cách máy móc.
KẼM VÀ BIẾNG ĂN, CHẬM TĂNG TRƯỞNG
Có nhiều bạn hỏi tôi con em biếng ăn, chậm lớn, bs cho thử kẽm thấy thấp, em bù kẽm hổm rày mà không thấy nó cải thiện
Chúng ta biết thiếu kẽm gây chậm tăng trưởng, cho nên nếu con bạn có bệnh gây kém hấp thu kẽm thì bù kẽm sẽ cải thiện tốc độ tăng trưởng đáng kể.
Nhưng nếu con bạn biếng ăn hay thiếu ăn kéo dài gây chậm tăng trưởng, thiếu kẽm lúc này chỉ là một hệ quả của chế độ ăn nghèo nàn, sau đó có thể gây biếng ăn góp phần làm chậm tăng trưởng nếu thiếu nhiều mà thôi. Vào lúc này bù kẽm chỉ giải quyết được phần thiếu kẽm và triệu chứng do nó gây ra, tuy nhiên nguyên nhân gốc rẽ của chậm phát triển vẫn còn đó, khi đó dù kẽm đã đầy đủ thì vẫn biếng ăn như thường.
Thực tế là hầu hết các trường hợp biếng ăn kéo dài là do tâm lý nhiều hơn là thiếu kẽm, nên bù kẽm tuy cần nhưng không phải là chuyện thần kỳ làm trẻ tăng trưởng tốt.
Tôi thường khuyên các bà mẹ có con biếng ăn nên bù đa sinh tố ngắt quãng (2 tuần/tháng) để phòng ngừa thiếu chất, nhưng luôn cho biết là nó không làm trẻ ăn nhiều hơn.
Một viên đa sinh tố tôi hay uống có 11mg kẽm, mà thỉnh thoảng tôi mới uống 1 viên, vì tôi ăn đủ thứ trên đời. Nếu bạn ăn uống đa dạng, đầy đủ thì không cần lo thiếu kẽm.
Nguồn: BS Hung Truong
 và Tình trạng Thiếu kẽm){kind=link}
0 Nhận xét