Cơn Giận Dữ (Temper Tantrums) và Giải Pháp Hoà Bình

  

    Một đứa nhỏ 2 tuổi mới thức dậy, nó khó chịu khóc nhè, không cho ai đến gần, bế nó thì nó càng khóc hơn.

    Một đứa khác 3 tuổi lăn ra khóc, giãy đành đạch khi phải trả lại cái iphone cho mẹ khi có cuộc gọi.

    Một đứa nữa 5 tuổi nằm vạ trong cửa hàng vì không được món đồ chơi mà nó đòi khi cùng mẹ đi mua vài món rau quả về nấu bữa tối.

    Một đứa khác, là con một 10 tuổi, nó nói với mẹ nó đừng có mua kem cho những đứa nhỏ khác trong buổi tiệc, chỉ mua cho nó mà thôi, và nó giận dỗi la lối khi mẹ nó không làm theo ý nó.

    Một cô chiêu 13 tuổi có những cơn khó thở không rõ nguyên do làm mẹ hốt hoảng đi khám bs tới lui mấy lần kể cả vô cấp cứu, mọi chuyện xảy ra sau khi mẹ tịch thu cái điện thoại vì cô thức khuya chat với bạn bất kể giờ giấc.

    Một bạn trẻ mới đi làm, giận dữ uất ức bỏ về sau khi bị sếp la vì một lỗi lầm mà bạn đó mắc phải. Bạn này có thể thay đổi nhiều chỗ làm khác nhau và không bao giờ tìm được một “người sếp tốt” theo ý của bạn đó.

    Tất cả những chuyện này được gọi chung là những cơn giận dữ (temper tantrum), gặp từ lúc 12 tháng tuổi cho tới chết. Có những người đã lớn, đã đi làm kiếm sống nhưng vẫn còn những cơn giận dữ này, bạn có thể gặp những người xung quanh làm mình làm mẩy khi có ai nói động tới, dù cho đó là sự thật. Họ là trung tâm của vũ trụ này, và không cần quan tâm tới những người khác nghĩ gì. Họ là sản phẩm lỗi của một môi trường giáo dục lệch lạc. Và họ thường không được người xung quanh ưa thích vì luôn tự cho là mình đúng.

    Cơn giận dữ là những cơn bão cảm xúc khi đứa trẻ quá tải với sự bối rối, bực tức, lo sợ, mệt mỏi. Nó có thể tới bất ngờ, đứa trẻ có thể vừa cười nói đó, vài phút sau thì rơi vào một cơn giận dữ.

    Cơn giận dữ có thể liên quan tới mệt mỏi và đói bụng, đứa nhỏ khi buồn ngủ, nó mệt mỏi khó chịu mà không biết vì sao và khóc cho tới khi ngủ thiếp đi.

    Cơn giận dữ có thể là triêu chứng của lo âu, con bạn có thể xem một bức tranh của một con quái vật đáng sợ lúc chiều và biểu hiện sự lo âu bằng một cơn giận dữ vài tiếng sau đó.

    Những đứa trẻ chậm nói hoặc hạn chế về giao tiếp sẽ có nhiều cơn giận dữ hơn vì nó không thể khiến người xung quanh hiểu nó nên nó giận.

    Cơn giận dữ có thể là do một đòi hỏi không được đáp ứng hay đơn thuần chỉ là cần một sự quan tâm.

    Cơn giận dữ có thể xảy ra rất sớm từ 12 tháng và thường giảm dần sau 4 tuổi NẾU ĐƯỢC ĐIỀU CHỈNH MỘT CÁCH HỢP LÝ.

    Cơn giận dữ là một biểu hiện cảm xúc BÌNH THƯỜNG của trẻ em, đứa trẻ nào cũng qua giai đoạn này, nếu ba mẹ biết cách xử lý hợp lý thì sẽ dần dần mất đi. Nếu ba mẹ xử lý không đúng cách sẽ làm kéo dài và ngày càng tăng đô, gây lệch lạc nhân cách khi lớn.

    Vậy nên ba mẹ nào cũng phải học cách giải quyết hợp lý khi trẻ có cơn giận dữ. Mà rất nhiều cha mẹ không biết làm sao cho đúng. 

ĐEM HOÀ BÌNH ĐẾN NHỮNG CƠN GIẬN DỮ

    Làm sao để giải quyết cơn giận dữ của trẻ trong hoà bình là một chuyện không dễ dàng gì, nó đòi hỏi sự kiên nhẫn, bình tĩnh, kiên định và thấu hiểu.

    Chuyện đầu tiên và quan trọng nhất là phải tìm hiểu xem con mình có nguyên nhân thực thể làm cho trẻ bị nhiều cơn giận dữ hay không? Trẻ phải được đánh giá về phát triển ngôn ngữ, vận động, tâm lý xem có phù hợp với lứa tuổi không. Nhiều khi những cơn bão cảm xúc này là do ba mẹ gây nên khi đặt ra đòi hỏi quá cao cho đứa con trong khi nó chậm phát triển về ngôn ngữ hay khi đứa trẻ nhỏ tuổi mà lớn xác.

    Cho dù là vì bất cứ nguyên nhân gì, chuyện thứ hai là phải có cuộc họp gia đình. Ngày nay do đặc thù xã hội, đứa con được nhiều người khác nhau chăm sóc, mỗi người có luật lệ, đòi hỏi khác nhau, làm đứa nhỏ bối rối vô cùng và dễ giận dữ, nên phải cố gắng nhất quán với nhau.

    Kế đến là cả nhà phải có kế hoạch xử trí như thế nào và ĐỒNG THUẬN với nhau. Đừng có cái cảnh ba mẹ thì làm lơ còn bà ngoại thì chạy tới xuýt xoa ẵm bồng, không làm bớt mà còn làm nặng hơn. Cái này cực kỳ khó khăn, có khi gần như là một cuộc chiến giữa cha mẹ và ông bà, khi mà cả nhà gồm nhiều thế hệ trong đó. Đứa nhỏ rất khôn, khi nó thấy trống đánh xuôi, kèn thổi ngược thì nó sẽ lợi dụng điểm này. Bởi mới có chuyện đối với người này thì ngoan mà đối với người khác thì nhõng nhẽo. Chính tôi cũng đã trải qua hoàn cảnh này.

    SỰ NHẤT QUÁN VÀ KIÊN ĐỊNH CỦA NHỮNG NGƯỜI LỚN LÀ CHÌA KHOÁ THÀNH CÔNG TRONG VIỆC XỬ TRÍ CƠN GIẬN DỮ

    Nhìn chung thì có 3 cách giải quyết cơn giận dữ

    - Làm ngơ có chuẩn bị (Planned Ignoring): đây là phương pháp cốt lõi và cần sự kiên trì của CẢ NHÀ, khi bắt đầu phương pháp này sẽ làm cơn giận dữ tăng lên khi yêu sách của trẻ không được đáp ứng, nhưng sau đó sẽ dần dần bớt đi khi trẻ nhận thấy chiêu “cơn giận dữ” không còn tác dụng nữa

    - Khuyến khích tích cực (Positive Reinforcement): phương pháp này không dùng trong cơn giận dữ mà dùng sau khi đó hay khi trẻ có những hành vi tích cực. Có thể dùng phần thưởng vật chất hay tăng thời gian chơi với con như phần thưởng

    - Hậu quả tự nhiên (Natural Consequences): phương pháp này được áp dụng trong một số trường hợp đặc biệt. Ví dụ như khi con gái tui khăng khăng đòi mặc váy trong một ngày tuyết rơi lạnh giá. Thay vì phải tranh cãi, cấm đoán và đối mặt với một cơn giận dữ, tui để cho nó mặc váy theo ý nó, để cho nó lạnh run vài tiếng đồng hồ, không chết ai và lần sau không ai bảo nó cũng sẽ tự mặc đồ phù hợp với thời tiết. Dĩ nhiên hậu quả phải trong mức an toàn có thể chấp nhận, nhưng lâu lâu cho con chịu khổ chút cũng tốt mà.

PHÒNG NGỪA CƠN GIẬN DỮ

    Cơn giận dữ có thể được phòng ngừa bằng những cách sau:

    - Nhất quán (Be consistent): khi bạn thiết lập một trình tự mỗi ngày và theo sát trình tự đó thì trẻ sẽ chấp nhận dễ dàng hơn và không giận dữ. Hôm qua cho nó đi ngủ lúc nửa đêm mà hôm nay bắt nó di ngủ lúc 9 giờ thì giận là phải rồi. Dĩ nhiên luật lệ cũng phải hợp lý.

    - Có chuẩn bị: khi sắp na con đi đâu lâu lâu chút thì phải chuẩn bị đồ ăn vặt, nước uống để con không đói khát

    - Khuyến khích con sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp nhiều hơn: khi con chưa nói nhiều hay chưa rõ, hướng dẫn con sử dụng ngôn ngữ cơ thể để nói “con muốn”, “đau”, “đói”, “uống”, “mệt”…. Khi con nói nhiều hơn thì khuyến khích con dùng lời nói để biểu lộ cảm xúc hay nhu cầu.

    - Cho con quyền chọn lựa, không áp đặt: tránh luôn luôn nói “không”, thay vì chỉ định thì cho con chọn lựa, nói “con muốn ăn cam hay ăn dâu” hơn là bắt nó ăn cam. Khi con có cảm giác được kiểm soát và chọn lựa, dù cho sau đó nó có không thích thứ nó chọn đi nữa thì nó cũng không giận dữ

    - Khen ngợi con: hãy ôm hôn con và nói rằng bạn tự hào khi con chia sẻ với bạn bè hay làm theo hướng dẫn, trẻ sẽ có xu hướng tiếp tục chuyện đó

    - Báo trước cho con chuyện sắp phải làm: thay vì cắt ngang khi con đang chơi hay xem phim và bắt phải đi ngủ, bạn nên báo cho con biết 10 phút nữa sẽ phải ngưng và đi ngủ, trẻ sẽ dễ dàng chấp nhận hơn và không nổi giận. Đang hấp dẫn mà bắt ngưng ai mà không giận.

    - Tránh những hoàn cảnh dễ gây cơn giận dữ: đừng mua cho con đồ chơi cho trẻ trên 10 tuổi khi con mới 6 tuổi, nó chơi không được thì giận thôi, đi chợ mà con hay đòi đồ chơi thì né chỗ đó ra, nếu con hay giận dỗi trong nhà hàng thì có thể mua thức ăn nhanh.

KHI CON GIẬN DỮ, PHẢI LÀM GÌ?

    Trước hết, nên trả lời câu hỏi: Đây có phải là cơn giận dữ có mục đích hay không?

    Đối với trẻ 1-2 tuổi, cơn giận dữ thường chỉ là biểu hiện cảm xúc quá đáng, không có chủ ý.

    Đối với trẻ lớn hơn, cơn giận dữ thường là một đòi hỏi, một cách yêu sách hay là một cách né tránh hậu quả của một việc sai lầm nào đó.

    Khi cơn giận dữ có mục đích, thưởng hay cho con thứ nó muốn hay bỏ qua lỗi lầm cho con, tức là báo cho con biết rằng đó là cách có hiệu quả và con sẽ tiếp tục cho tới khi nào vẫn còn hiệu quả. Khi trẻ càng lớn, cơn giận dữ yêu sách sẽ ngày càng tinh vi hơn và yêu sách sẽ ngày càng lớn hơn. Bây giờ là một món đồ chơi, mai mốt là một cái ps4, iphone, một chiếc xe,… Bạn thấy xung quanh có nhiều công tử, công chúa ăn không ngồi rồi, phá làng phá xóm, nghiện ngập, đầu trộm đuôi cướp là do dạng này đây.

    Bạn chỉ cần làm cho đứa nhỏ hiểu MỘT ĐIỀU DUY NHẤT mà thôi, là cơn giận dữ sẽ không đem lại thứ nó muốn, không giúp nó tránh được hậu quả của việc nó làm thì tự nhiên nó sẽ không giận dữ nữa. Giận dữ, giãy đành đạch làm gì, mệt thấy bà mà có được gì đâu. Dĩ nhiên trước khi chấp nhận sự thật đau lòng này, trẻ sẽ phản kháng, sẽ cố gắng thử thách bạn xem bạn có bỏ cuộc hay không, nên khi bạn làm lơ con thì lúc đầu cơn giận dữ sẽ tăng lên trước khi giảm.

    Con gái tôi hồi nhỏ xíu bà ngoại cưng quá không bỏ vô car seat, nói cỡ nào cũng không lay chuyển được bà ngoại. Một ngày nó đi với tôi từ Dallas qua Claremore OK, nó khóc dữ dội đòi ra, vợ chồng tui muốn tập nó nên bắt nó nằm trong car seat, nó khóc suốt 4 tiếng trên đường đi. Bạn tưởng tượng lái xe 4 tiếng với đứa con khóc um sùm nó căng thẳng cỡ nào. Vợ tui mấy lần hỏi tui mình nên bồng nó ra không anh, tui nói kệ nó đi, bồng ra là không tập nó nằm trong car seat được. Điều kỳ diệu là bận về, nó nằm trong car seat vui vẻ bình thường không khóc một tiếng nào, vì nó biết một chuyện: khóc cũng vậy thôi, nên không khóc cho khoẻ, lúc đó nó đâu khoảng 8-9 tháng gì đó

    Tui xin mấy mẹ VN bỏ cái vụ mỗi lần con vấp té là chửi, là đánh cục đá làm con té dùm tui cái, làm kiểu đó làm sao con hiểu được nó té là do nó bất cẩn và cần phải cẩn thận lần sau. Mấy người lớn không bao giờ nhận trách nhiệm, luôn đổ lỗi cho “cục đá” nào đó là do tại hồi nhỏ lúc nào mẹ cũng kiếm cho một “cục đá”. Con đau thì xem coi như thế nào, chăm sóc vết thương, bình tĩnh nói chuyện với nó, xoắn lên làm gì.

KHI CON GIẬN DỮ

    - Chuyện đầu tiên, bạn cần bình tĩnh, không nóng giận, không lo lắng xúc động. Một người đang mất bình tĩnh, thêm một người nữa thì sẽ càng tệ hơn. Nếu bạn không giữ bình tĩnh được, có thể rời đi trong chốc lát

    - Làm lơ và quan sát, đứa nhỏ khi đang trong cơn giận dữ thường sẽ càng tăng đô khi bạn la lối hay dỗ dành con

    - Có thể thử đánh lạc hướng nó bằng một cuốn sách khác hay chuyển sang nơi khác, nhưng nếu nó vẫn giận dữ thì thôi

    - KHÔNG BAO GIỜ cho nó đồ chơi hay thứ nó muốn, hay bế nó dỗ dành nó mỗi lần nó có cơn giận dữ. Cơn giận dữ sẽ luôn dừng lại ỡ giai đoạn giận dữ và thoả mãn, và sẽ ngày càng nhiều hơn

    - KHÔNG LA LỐI ĐÁNH MẮNG: càng la, càng đánh con sẽ càng khóc nhiều hơn, về lâu dài sẽ làm tăng cơn giận dữ vì cảm giác cần sự quan tâm được thoả mãn, dù cho đó là sự quan tâm tiêu cực.

    - KHÔNG GIẢNG ĐẠO ĐỨC: đứa trẻ tuổi 2-3 tuổi mà ngồi giảng đạo đức trong lúc nó đang giận dữ là chuyện vô ích nhất trên đời, giống như nói chuyện với cái đầu gối. Muốn nói gì thì đợi nó bình tĩnh lại đã.

    - Nếu trẻ đánh bạn hay người xung quanh, ôm và giữ chặt lấy nó cho tới khi nó ngừng

    - Nếu thật sự khó khăn cho bạn khi phải nhìn con khóc lóc, nên bước ra ngoài vài phút để giữ bình tĩnh

    - Bạn có thể ôm con, nhưng không thể hiện quan tâm quá đáng hay cho nó thứ nó muốn.

    - Đứa trẻ sau khi khóc lóc la hét, sẽ đến giai đoạn giận dỗi im lặng. Sau đó là bình tĩnh và bắt đầu có ý muốn nói chuyện, lúc đó là lúc bạn tới ôm con và nói chuyện với nó và giải thích. Bạn nên bắt đầu bằng việc cho con biết là bạn hiểu cảm giác của nó, ví dụ như: “Mẹ biết là con giận, nhưng,…”

    - Khuyến khích con nói chuyện, giúp con thể hiện cảm xúc bằng lời nói, giải thích cho con tại sao bạn không thể chiều theo con. Đây là những thời điểm tuyệt vời để dạy con thể hiện cảm xúc, giao tiếp một cách tích cực.

    - Một số trẻ có thể có cơn khóc lặng (Breath Holding Spell) là khi trẻ khóc theo kiểu hít sâu rồi nín thở kéo dài, gây xanh tím và giống như ngất. Khóc kiểu này thường làm cha mẹ sợ hết hồn, nhưng thật ra rất lành tính, không gây hậu quả gì nghiêm trọng, trẻ sẽ tự thở và hồng hào trở lại trong vòng 30-60 giây. Cho đến nay chưa ghi nhận tai biến và hậu quả lâu dài gì hết, và trẻ sẽ tự hết khi lớn lên. Không cần sợ hãi.

    - Nếu con bạn có xu hướng có cơn giận dữ nơi công cộng như nhà hàng vì chúng biết bạn sẽ dễ dàng thoả hiệp hơn, hãy để con ra một góc nào đó, nếu cần thì đem ra ngoài, cho vô xe ngồi cho tới khi nào con bình tĩnh lại, trong thời gian chờ đợi thì lấy fb của tui ra đọc.

    - Trẻ có thể có cơn giận dữ khi bạn có khách hay có ông bà, không nên thoả hiệp vì trẻ sẽ biết điểm yếu của bạn và khai thác nó. Ông bà là điểm yếu muôn thuở của mọi người, bạn nên giải thích rõ ràng và kiên quyết.

    - Nếu con có hành động quá đáng hay nguy hiểm, đánh người khác. Nên đem vào một nơi hay góc nào an toàn, càng trống càng tốt (a boring place), như là phòng khách hay thậm chí đường đi trong nhà (hallway). Để yên cho con tự do thể hiện cơn giận của nó, nếu con đi ra khỏi chỗ đó thì đem con trở lại, cho tới khi con bình tĩnh. Con có khóc, có kêu gọi thì cũng đừng trả lời, chỉ nói chuyện với con khi con đã bình tĩnh lại. Cách này gọi là timeout. Tuy nhiên không nên lạm dụng, dùng cách này mỗi khi con giận dữ thì dần dần sẽ không còn tác dụng.

    Nhân đây tui kể chuyện thằng con trai tôi, hồi nó hơn 1 tuổi, mỗi lần nó khóc là nó quăng mình xuống thảm. Hai vợ chồng sắp bế nó về VN, vợ tui lo về đó nó lại quăng mình xuống nền gạch thì đau, tui chỉ nói thì để coi sao đã, cùng lắm thì u đầu thôi chứ gì. Về VN một tháng, nó thỉnh thoảng cũng khóc nhưng không lần nào quăng mình xuống gạch, ai nói con nít không biết gì.

KHI NÀO CẦN TỚI BÁC SĨ

    - Khi sau 4 tuổi mà con không giảm các cơn giận dữ

    - Trẻ có xu hướng gây tổn thương chính mình hay người khác trong cơn giận dữ

    - Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ phù hợp với lứa tuổi.

    - Trẻ có nhiều cơn khóc lặng.

Nguồn: BS Hung Truong